[ Το παρακάτω κείμενο είναι η εναρκτήρια ομιλία του συντρόφου Σάββα Μιχαήλ εκ μέρους του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Κέντρου Christian Rakovsky και του ιστότοπου RedMed στο Συνέδριο για την Κληρονομιά του Λένιν 100 χρόνια μετά (Lenin’s Legacy 100 years on). Το συνέδριο διεξήχθη διαδικτυακά στις 21 Ιανουαρίου 2024, ακριβώς 100 χρόνια από τον θάνατο του Λένιν, με μεγάλη συμμετοχή και σημαντικές θεωρητικές συνεισφορές τις οποίες η neaprooptiki.gr θα δημοσιεύσει σε ελληνική μετάφραση. Βλέπε το σχετικό Ανακοινωθέν στο: https://www.neaprooptiki.gr/i-klironomia-tou-lenin-100-chronia-meta/ ]
1. Αγαπητοί σύντροφοι και συντρόφισσες, comrades, товарищи, compañeros y compañeras, camarades, compagni e compagne, yoldaşlar
Καλώς ήρθατε στη Διεθνή Συνδιάσκεψη για την Κληρονομιά του Λένιν 100 χρόνια μετά, που οργανώνεται από το Διεθνές Σοσιαλιστικό Κέντρο “Κριστιάν Ρακόφσκι” και τον ιστότοπο RedMed!
Οι συνεδριάσεις μας σήμερα, 21 Ιανουαρίου, 2024, ακριβώς 100 χρόνια από τη μέρα που ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν, ο ηγέτης της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης του 1917 πέρασε στην αιωνιότητα, σηματοδοτούν την έναρξη ενός πολύ αναγκαίου, φρέσκου, συλλογικού αναστοχασμού της επαναστατικής του κληρονομιάς. Δεν είναι ένας τυπικός εορτασμός ενός “ακίνδυνου ειδώλου”, μιας κληρονομιάς που μετατράπηκε σε αποστεωμένο, νεκρό δόγμα. Χρειαζόμαστε μια νέα διαλεκτική-κριτική στροφή στην ιστορική της πηγή, που δεν έχει καθόλου στερέψει. Παραμένει μια απαραίτητη πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας για την επαναστατική θεωρία και πράξη, για όλους αυτούς που σήμερα παλεύουν για την αυτοχειραφέτηση της εργατικής τάξης, για την απελευθέρωση της εκμεταλλευόμενης και καταπιεσμένης ανθρωπότητας. Με αυτό το πνεύμα, θέλουμε να κηρύξουμε αυτό το έτος, το 2024, ως το Έτος Λένιν!
Ο Βλαντιμίρ Λένιν, ο αρχιτέκτονας της νίκης του Κόκκινου Οκτώβρη, της ίδιας της Οκτωβριανής Επανάστασης, όπως και της επικής και τραγικής πορείας της Σοβιετικής Ένωσης, δεν είναι ένα υπόλειμμα του παρελθόντος, αλλά μια αναγκαία προετοιμασία για το μέλλον!
2. Ανοίγοντας τη Συνδιασκεψή μας, θέλουμε να αποτίσουμε φόρο τιμής, σε όλους εκείνους που ηρωικά υπερασπίστηκαν, ενάντια σε όλους τους νεκροθάφτες της, και συνάμα ανέπτυξαν δημιουργικά την κληρονομιά του Λένιν τα τελευταία 100 χρόνια, τόσο στην Σοβιετική Ένωση όσο και σε όλο τον κόσμο.
Ιδιαίτερα, σήμερα, σε αυτή τη Συνδιάσκεψη, θέλουμε να αποτίσουμε φόρο τιμής στον σύντροφό μας Αλεξάντερ Βλαντιμίροβιτς Μπουζγκάλιν, έναν διεθνώς γνωστό Μαρξιστή, Καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας και Μαρξιστικών Σπουδών στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, ιδρυτή του κινήματος και περιοδικού Αλτερνατίβι [Εναλλακτικές], συγγραφέα πολλών σημαντικών θεωρητικών βιβλίων και άρθρων, οργανωτή πολλών επιτυχημένων επιστημονικών, πολιτιστικών και πολιτικών γεγονότων, στη Ρωσία και διεθνώς.
Αφιέρωσε όλη του τη ζωή θεωρητικής έρευνας και πολιτικής πάλης, ιδιαίτερα στην τραγική περίοδο που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, προκειμένου να υπερασπίσει τον κομμουνισμό ενάντια στις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις και αστικές συκοφαντίες, για να προωθήσει τον διεθνισμό στη δράση, να αναπτύξει την κληρονομιά του Λένιν, να ανανεώσει έναν δημιουργικό Μαρξισμό, να εκπαιδεύσει μια νέα γενιά για τα μονοπάτια της απελευθέρωσης, προς έναν Νέο Άνθρωπο Δημιουργό.
3. Γιατί να επιστρέψουμε στον Λένιν σήμερα; Γιατί χρειαζόμαστε να ανακαλύψουμε εκ νέου την θεωρητική και πολιτική επαναστατική του συμβολή τώρα, στους ταραχώδεις μας καιρούς;
Στην εκατονταετηρίδα της γέννησης του Μαρξ, το 2018, είχαμε επισημάνει (Βλέπε Σάββας Μιχαήλ Μάτσας (2019), Ο Καρλ Μαρξ και το Μέλλον, Critique 47:1 63-69.) τις αντιδράσεις πολλών, γνωστών φερεφώνων της καπιταλιστικής τάξης και του επίσημου αστικού Τύπου: η αξιοσέβαστη αστική αμερικανική εφημερίδα New York Times, στις 30 Απριλίου 2018, δημοσίευσε ένα άρθρο, με τον περιχαρή τίτλο: Χρόνια Πολλά, Καρλ Μαρξ, Είχες Δίκιο! (Jason Barker, Happy Birthday, Karl Marx, You Were Right! New York Times, April 30 2018, https://www.nytimes.com/2018/04/30/opinion/karl-marx-at-200-influence.html, assessed on 05/01/2018). Αμέσως μετά, στις 4 Μαΐου του 2018, η φωνή του Σίτι του Λονδίνου, οι επίσης αξιοσέβαστοι και αστικοί Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, φιλοξένησαν μια βιβλιοκριτική του ιστορικού της οικονομίας Άνταμ Τουζ, κάτω από τον εντυπωσιακό τίτλο “Γιατί ο Καρλ Μαρξ είναι πιο επίκαιρος παρά ποτέ”. (Adam Tooze, Γιατί ο Καρλ Μαρξ είναι πιο επίκαιρος παρά ποτέ, Financial Times, May 4, 2018, https://www.ft.com/content/cf6532dc-4c67-11e8-97e4-13afc22d86d4?segmentld=a7371401027d-d8bf-8a7f-2a746e767d56, assessed on May 4, 2018).
Τίποτα παρόμοιο δεν παρατηρείται σήμερα, στην Εκατονταετηρίδα του θανάτου του Λένιν. Γιατί;
Η καθυστερημένη, εκ των υστέρων, αναγνώριση του Μαρξ από τους αντιπάλους του, προκλήθηκε από την έκρηξη, το 2008, μιας ηφαιστειακής, απροσδόκητης από αυτούς, παρατεταμένης παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, η οποία ξετυλίγεται χωρίς λύση ως τώρα. Ήταν αναγκασμένοι να γυρίσουν στον Μαρξ, με τρόμο, εξαιτίας της ολοκληρωτικής ανικανότητας της αστικής οικονομολογίας να εξηγήσει την κρίση. Υποχρεώθηκαν να αποδεχτούν, ότι η αστική οικονομική “επιστήμη” δεν “μπόρεσε να εξηγήσει το παρελθόν – την έλλειψη μιας πρόγνωσης της παγκόσμιας κρίσης του 2007 και την έλλειψη κατανόησης των βαθύτερων αιτιών της· επίσης δεν μπόρεσε να κατανοήσει το παρόν – γιατί η κρίση παραμένει άλυτη παρ’ όλα τα εξωφρενικά, ετερόδοξα μέτρα γιγάντιων πακέτων ρευστότητας, ποσοτικής χαλάρωσης και σχεδόν μηδενικών επιτοκίων, που πάρθηκαν από τις κεντρικές τράπεζες και τις κυβερνήσεις· και τελευταίο αλλά όχι έσχατο, δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον, παρ’ ότι παρόμοια σημάδια ήδη εμφανίζονται στον ορίζοντα”(Σάββας Μάτσας, ό.π.). Όπως ένας από αυτούς, ο Κρις Ζιλς έγραψε: “Το μέλλον είναι αβέβαιο. Το παρόν είναι αβέβαιο. Το παρελθόν είναι αβέβαιο”(Chris Giles, Has Economics Failed? Financial Times April 23, 2018).
Σε αυτές τις συνθήκες θεωρητικής χρεοκοπίας, επιστημολογικού αδιεξόδου και γενικευμένου αποπροσανατολισμού, οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι όπως ο Νουριέλ Ρουμπίνι, μπορούν να “συμφωνήσουν ότι η πεποίθηση του Μαρξ ότι ο καπιταλισμός έχει μια εγγενή τάση να καταστρέψει τον εαυτό του παραμένει τόσο προνοητική όσο ποτέ”(Jason Barker, Happy Birthday, Karl Marx, You Were Right! New York Times, April 30, 2018).
Η αστική τάξη, τα think tanks της, οι αναλυτές και απολογητές μπορούν να συμφωνήσουν ότι η καταστροφή του καπιταλισμού, ακόμα και ένα τέλος του κόσμου είναι δυνατό – αλλά ποτέ μια νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση! Και ο Λένιν είναι αξεδιάλυτα δεμένος ακριβώς με την νικηφόρα Οκτωβριανή Επανάσταση.
Προσθέτοντας αλάτι στην πληγή τους, ο Μπολσεβίκος ηγέτης ο ίδιος χαρακτήρισε αυτό το Συμβάν ως την αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, μια ιστορική προοπτική και ένα τρομακτικό μέλλον για όλους τους κυρίαρχους του παρόντος κόσμου!
Η μεγάλη πλειοψηφία τους προσπαθεί να παρηγορήσει τον εαυτό της με τη σκέψη ότι ο Λένιν έχει θαφτεί για πάντα το 1991 στα ερείπια της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Συμπεραίνουν, συνεπώς, ότι, μαζί με τον Λένιν, θάφτηκε και η απειλή μιας επαναστατικής ανατροπής του παγκόσμιου καπιταλισμού, όπως είχε φανεί το 1917.
Αυτός ο κυρίαρχος ευσεβής πόθος αποδείχτηκε ψευδαίσθηση. Τελείωσε μαζί με την ψευδαίσθηση του Φουκουγιάμα για το “τέλος της Ιστορίας”, για την “τελική και πλήρη νίκη του φιλελεύθερου καπιταλισμού” και την αυταπάτη της “μονοπολικής στιγμής” μιας υπό Αμερικανική κυριαρχία “παγκόσμιας Αυτοκρατορίας”. Ενάντια στις αστικές προσδοκίες, η Ιστορία έχει επιταχύνει την πορεία της, ο φιλελεύθερος καπιταλισμός έχει βουλάξει σε μια παρατεταμένη και κλιμακούμενη παγκόσμια κρίση, η παρακμή του Αμερικανικού καπιταλισμού και της παγκόσμιας ηγεμονίας του εκδηλώνονται με όλο και πιο ωμές μορφές, εντείνοντας την τάση του προς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο πόλεμος είναι η συνέχιση και η επέκταση, με άλλα μέσα, μιας απελπισμένης πολιτικής αντίδρασης στην παρακμή και την πτώση ενός ιστορικά ξεπερασμενου κοινωνικού συστήματος.
Αν τα πάντα ήταν ιστορικά διευθετημένα για τις ΗΠΑ και τον παγκόσμιο καπιταλισμό με την καταστροφή της ΕΣΣΔ γιατί χρειάζονται να ολοκληρωσουν τον όλεθρο του 1991 με έναν ΝΑΤΟϊκό πόλεμο δια αντιπροσώπων προκειμένου να κατατεμαχίσουν, αποικιοποιήσουν και ελέγξουν κάτω από καθεστώτα ανδρεικέλων τον πρώην Σοβιετικό χώρο, την μετά-Σοβιετική Ρωσία και, ακολουθώντας αυτό το πολεμικό μονοπάτι, την Κίνα;
Είναι τυχαίο ότι ο Αμερικανονατοϊκός ιμπεριαλισμός θεωρεί ως πρωταρχικούς στρατηγικούς στόχους και επείγεται να επιτεθεί στη Ρωσία και την Κίνα, τις δύο χώρες που πραγματοποιήθηκαν οι μεγαλύτερες κοινωνικές επαναστάσεις του 20ου αιώνα; Γιατί η απορρόφησή τους σε έναν παρακμάζοντα παγκόσμιο καπιταλισμό παράγει, χρειάζεται, δίνει ώθηση προς έναν καταστροφικό παγκόσμιο πόλεμο;
Φοβούνται απλώς τον ανταγωνισμό μιάς ακόμα χώρας που καθυστερημένα κάνει ασθμαίνοντας την είσοδό της μέσα στα όρια τού παρακμάζοντος παγκόσμιου συστήματός τους; Ή είναι τρομοκρατημένοι από τηνδυνατότητα να υπάρξει μια αντιστροφή της καταστροφής του 1991;
Με πολέμους στην καρδιά της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής, και δεκάδες άλλες στρατιωτικές συγκρούσεις στον Παγκόσμιο Νότο, οι παρακμαζουσες ΗΠΑ και ο παγκόσμιος καπιταλισμός, ο ιμπεριαλισμός όπως ο Λένιν είχε με βαθύνοια αναλύσει την φύση του, φέρνει την ανθρωπότητα στο χείλος της αβύσσου ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.
Φαίνεται σαν να φοβούνται λιγότερο ένα τέλος του κόσμου απ’ ό,τι μια νέα “Στιγμή Λένιν”.
4. Στις σημερινές συνθήκες μιας άλυτης παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που κλιμακώνεται σε επαπειλούμενη ιμπεριαλιστική παγκόσμια πολεμική καταστροφή, ειδικά το θεωρητικό έργο τού Λένιν πάνω στον ιμπεριαλισμό αποκτά φλέγουσα επικαιρότητα.
Μετά την έκρηξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, την βαρβαρότητα που απλώνονταν στην Ευρώπη και τη χρεοκοπία τής διεθνούς σοσιαλιστικής Αριστεράς, η πάλη του Λένιν, συχνά μοναχική ή μέσα σε μια μικρή μειοψηφία, αντιπροσωπεύει την πιο δραματική αλλά επίσης την πιο δημιουργική περίοδο της επαναστατικής του ζωής. Ήταν απολύτως ζωτική για την προετοιμασία, και τον πολιτικό επανεξοπλισμό του Μπολσεβίκικου Κόμματος ώστε, υπό την ηγεσία, του Λένιν και του Τρότσκι, να οδηγήσουν τις οργανωμένες σε Σοβιέτ μάζες στον θρίαμβο της Οκτωβριανής Επανάστασης το 1917.
Η ανάδυση μιας νέας επαναστατικής υποκειμενικότητας δεν ήταν μια διαδικασία αυτόματη ούτε γραμμική. Ο δρόμος προς την σοβιετική εξουσία ήταν γεμάτος εμπόδια, παγίδες, συγκρούσεις, σχίσματα, θανάσιμους αντεπαναστατικούς κινδύνους, καταστολή της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, ανακατάταξη και επαναπροσανατολισμό των επαναστατικών δυνάμεων μέσα και πέραν των Μπολσεβίκων. Χωρίς ένα άλμα στην επαναστατική θεωρία, κανένα τέτοιο γιγάντιο άλμα στην επαναστατική πράξη δεν θα ήταν δυνατό.
Ο Τρότσκυ, έκανε, στην αυτοβιογραφία του, την ακόλουθη βαθειά διαπίστωση, αναστοχαζόμενος τη νίκη της Σοβιετικής εξουσίας το 1917:
“Ο Μαρξισμός θεωρείται ως η συνειδητή έκφραση της ασυνείδητης ιστορικής διαδικασίας. Αλλά η “ασυνείδητη” διαδικασία, στην ιστορικό-φιλοσοφική έννοια του όρου κι όχι την ψυχολογική, συμπίπτει με την ιστορική της έκφραση μόνο στο υψηλότερό της σημείο, όταν οι μάζες, μέσα από μια αμιγώς στοιχειακή πίεση, σπάνε τα τείχη της κοινωνικής ρουτίνας και δίνουν νικηφόρα έκφραση στις βαθύτερες ανάγκες της ιστορικής ανάπτυξης. Σε αυτές τις στιγμές η υψηλότερη θεωρητική έκφραση της εποχής συγχωνεύεται με την άμεση δράση των πιο καταπιεσμένων μαζών που είναι οι πιο απομακρυσμένες από τη θεωρία. Η δημιουργική δράση του συνειδητού με το ασυνείδητο είναι αυτό που συνήθως λέγεται “έμπνευση”. Η Επανάσταση είναι η βίαιη έμπνευση της Ιστορίας”.(Λέον Τρότσκυ, Η Ζωή Μου, κεφάλαιο 20, Στην Εξουσία. https://www.marxists.org/archive/trotsky/1930/mylife/ch29.htm)
Από την έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου και την συνθηκολόγηση της Δεύτερης Διεθνούς, ο Λένιν χρειάστηκε να συλλάβει το Καινούργιο, την ιδιαίτερη ιστορική φύση του ιμπεριαλισμού. Σε αυτήν την επιστημονική, ιστορική-διαλεκτική υλιστική κατανόηση, κατάφερε να συλλάβει καθαρά όλο το πεδίο των δυνάμεων που συγκρούονταν στην παγκόσμια ιστορική σκηνή. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος δεν ήταν μόνο μια σύγκρουση ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, μια στρατιωτική σύγκρουση ανάμεσα σε Κράτη. Περιελάμβανε επίσης λαϊκές μάζες, ταξικές δυνάμεις με αντικειμενικά ασυμφιλίωτα συμφέροντα σε σύγκρουση, σε ταξική πάλη.
Σε αυτή τη βάση, ο Λένιν, ανέπτυξε τη γραμμή της μετατροπής του ιμπεριαλιστικού παγκόσμιου πολέμου σε διεθνή σοσιαλιστική επανάσταση. Τελικά, με αυτήν την διεθνιστική γραμμή σαν πυξίδα, κατάφερε να κάνει τους Μπολσεβίκους και τα Σοβιέτ των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών, ικανούς να μεταμορφώσουν την καταστροφή του ιμπεριαλιστικού ποιλέμου σε θρίαμβο της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία.
Το επαναστατικό πρόγραμμα δεν είναι μια ήδη δοσμένη, οριστική λίστα αιτημάτων αλλά ένας θεωρητικά επεξεργασμένος οδηγός για δράση από τη σκοπιά της υψηλότερης ποσοτικής και ποιοτικής ανάλυσης της μεταβαλλόμενης πραγματικότητας. Χωρίς την ιστορική υλιστική διαλεκτική, δεν υπάρχει επαναστατικό πρόγραμμα ενός μαχόμενου προλεταριακού Κόμματος.
Μετά το αρχικό σοκ του 1914, το πρώτο κρίσιμο βήμα του Λένιν ήταν μια αποφασιστική, πρωτότυπη και βαθιά εκ νέου επανεπεξεργασία της υλιστικής διαλεκτικής με την λεπτομερειακή μελέτη της Επιστήμης της Λογικής του Χέγκελ όπως και της διερεύνησης ενός τεράστιου φιλοσοφικού πεδίου από την Αρχαιότητα και τον Αριστοτέλη έως τους φιλοσόφους των Μοντέρνων Καιρών και του πρώιμου 20ου αιώνα. Τα Φιλοσοφικά Τετράδια του Λένιν είναι μια μοναδική μαρτυρία του θεωρητικού εργαστηρίου του και ένα ζωτικό ντοκουμέντο της μεθοδολογικής ρήξης του με τον λεγόμενο “ορθόδοξο Μαρξισμό” της Δεύτερης Διεθνούς, τα θεωρητικά θεμέλια του ρεφορμιστικού οπορτουνισμού της.
Η εντατική φιλοσοφική-μεθοδολογική εργασία του Λένιν και η ρήξη του με τη μηχανιστική σκέψη και την αντίληψη της γραμμικής προόδου, διαπερνά και σημαδεύει όλα τα γραπτά του για τον ιμπεριαλισμό, το πολιτικό κέντρο βάρους της έρευνας και δραστηριότητάς του κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Το μικρό του βιβλίο Ιμπεριαλισμός, το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού, με τον ταπεινό υπότιτλο Ένα εκλαϊκευτικό περίγραμμα, παρουσιάζει, κάτω από συνθήκες λογοκρισίας, σε μια συμπυκνωμένη μορφή, τα κύρια αποτελέσματα μιας τεράστιας θεωρητικής εργασίας. Βασίζεται σε ένα βουνό εμπειρικών δεδομένων και την κριτική μελέτη των κύριων θεωρητικών αντιπαραθέσεων σχετικά με τον ιμπεριαλισμό εκείνη την περίοδο, ιδιαίτερα με την κριτική μελέτη των έργων του Χόμπσον και του Χίλφερντινγκ. Αυτή η ακούραστη κριτική εργασία μπορεί να ειδωθεί στα πολύτομα Τετράδια για τον Ιμπεριαλισμό.
Σε αυτά τα Τετράδια δεν είναι απούσα η μαρτυρία της διαρκούς προσοχής του στη φιλοσοφία, με συνεχείς αναφορές στη διαλεκτική, τις κατηγορίες και τις έννοιές της, ακόμα και μια σημείωση ενδιαφέροντος για την Φαινομενολογία του Πνεύματος του Χέγκελ.
Η μπροσούρα του για τον Ιμπεριαλισμό, Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού πρέπει να μελετηθεί με προσοχή σε σύνδεση και μέσα σε αυτό το ευρύτερο επιστημολογικό πλαίσιο εργασίας. Οποιαδήποτε εκλεκτική απομόνωση μιας ιδιαίτερης παράθεσης αποκομμένης από το συνολικό πλαίσιο της διαλεκτικής-ιστορικής έρευνας και έκθεσης έχει καταστροφικές πολιτικές συνέπειες.
5. Ένα τυπικό παράδειγμα, επαναλαμβανόμενο ad nauseam, είναι η κακή χρήση του ορισμού του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό από τα πολυχρησιμοποιημένα αλλά όχι κατανοημένα πέντε βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά του:
(1) η συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου έχει αναπτυχθεί σε τόσο υψηλό επίπεδο που έχει δημιουργήσει μονοπώλια που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομική ζωή· (2) η συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό κεφάλαιο και η δημιουργία, βάσει αυτού του «χρηματιστικού κεφαλαίου», μιας χρηματοπιστωτικής ολιγαρχίας· (3) η εξαγωγή κεφαλαίου, όπως διακρίνεται από την εξαγωγή εμπορευμάτων, αποκτά εξαιρετική σημασία· (4) ο σχηματισμός διεθνών μονοπωλιακών καπιταλιστικών ενώσεων που μοιράζονται τον κόσμο μεταξύ τους και (5) η ολοκλήρωση της εδαφικής διαίρεσης όλου του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός σε εκείνο το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο εγκαθιδρύεται η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου· στο οποίο η εξαγωγή κεφαλαίου έχει αποκτήσει έντονη σημασία· στο οποίο έχει ξεκινήσει η διαίρεση του κόσμου μεταξύ των διεθνών τραστ, στο οποίο η διαίρεση του κόσμου ανάμεσα στα διεθνή τραστ έχει αρχίσει, στο οποίο η διαίρεση όλων των περιοχών του κόσμου ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις έχει ολοκληρωθεί (Β. Ι. Λένιν, Ο Ιμπεριαλισμός, το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού, Κεφάλαιο VII. “O Ιμπεριαλισμός ως ιδιαίτερο στάδιο του Καπιταλισμού”, https://www.marxists.org/archive/lenin/).
Αυτός ο ορισμός αποσπάται από το πλαίσιό του και μετατρέπεται σε μια αφηρημένη, νεκρή φόρμουλα, που τεχνητά επιβάλλεται πάνω σε κάθε συγκεκριμένο, ζωντανό, ιδιαίτερο κοινωνικό σχηματισμό στην ανισομερή και συνδυασμένη παγκόσμια ιστορική ανάπτυξη. Η διαλεκτική ανάμεσα στο καθολικό, το μερικό και το ατομικό εξαφανίζεται.
Με αυτόν τον διαστρεβλωτικό τρόπο, οι προειδοποιήσεις του ίδιου του Λένιν αγνοούνται. Ακριβώς πριν τον ορισμό με τα πέντε αυτά βασικά γνωρίσματα, προειδοποιεί για “την υπό όρους και σχετική αξία όλων των ορισμών γενικά, που δεν μπορούν ποτέ να αγκαλιάσουν όλες τις εκδηλώσεις ενός φαινομένου στην πλήρη του ανάπτυξη”. Αμέσως μετά τον ορισμό, ο Λένιν σημειώνει: “… ο ιμπεριαλισμός μπορεί και πρέπει να οριστεί διαφορετικά αν φέρουμε στη σκέψη όχι μόνο τις βασικές, αμιγώς οικονομικές έννοιεςεις -στις οποίες περιορίζεται ο παραπάνω ορισμός- αλλά επίσης την ιστορική θέση αυτού του σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά, ή τη σχέση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και τις δύο κύριες τάσεις στο εργατικό κίνημα” (ό.π.) – κυρίως την οπορτουνιστική και την επαναστατική τάση.
Η οπορτουνιστική τάση στις μέρες μας, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις ισχυρίζεται ότι είναι ακόμα και “Λενινιστική”, αυθαίρετα εφαρμόζει τον ορισμό των 5 σημείων για να ανακηρύξει την Ρωσία και την Κίνα σαν ιμπεριαλιστικές χώρες για να νομιμοποιήσει την θέση των “ίσων αποστάσεων” στον πόλεμο δια αντιπροσώπων των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ στην Ουκρανία ή τον ιμπεριαλιστικό επιθετικό ανταγωνισμό των ΗΠΑ ενάντια στην Κίνα.
Σε άλλες εκδοχές, η ίδια μέθοδος τυπικής δικαιολόγησης μιας αντιδραστικής πολιτικής “διατήρησης ίσων αποστάσεων”, προσφέροντας κακές υπηρεσίες στον Λένιν ενάντια στον Λένιν, χρησιμοποιεί την ψευδο-έννοια του “υπο-ιμπεριαλισμού” ή του “περιφερειακού ιμπεριαλισμού” ή του “περιφερειακού καπιταλισμού σε μετάβαση στον ιμπεριαλισμό” για να περιγράψει συγκρούσεις ανάμεσα στον Παγκόσμιο Βορρά και τον Παγκόσμιο Νότο.
Αυτές οι ψευδο-έννοιες ολοκληρωτικά αγνοούν και/ή απορρίπτουν την κεντρική προσέγγιση του Λένιν για την ιστορική φύση του ιμπεριαλισμού: την ανάλυσή του και αναγνώρισή του ως μιας εποχής μετάβασης από έναν “παρακμάζοντα”, “παρασιτικό”, “σαπισμένο”, “σε επιθανάτια αγωνία” καπιταλισμό –οι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι του ίδου του Λένιν- στον Σοσιαλισμό.
Αυτή η μετάβαση σε έναν υψηλότερο κοινωνικό τρόπο παραγωγής πέραν του καπιταλισμού, σε μια υψηλότερη μορφή κοινωνικής ζωής πέραν της φετιχιστικής μορφής του κεφαλαίου την “Μορφή της Κοινωνικής Διαδικασίας της Ζωής” – Μαρξ1 μπορεί να αρχίσει από μία ή περισσότερες χώρες αλλά μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο σε παγκόσμια κλίμακα. Υπάρχει μια αντικειμενική αναγκαιότητα για μια διαρκή παγκόσμια επανάσταση που πηγάζει ακριβώς από τη φύση της μεταβατικής εποχής του ιμπεριαλισμού του ίδιου, η οποία εμποδίζει την ολοκλήρωση μιας παγκόσμιας μετάβασης να γίνει σε μια μόνο χώρα.
6. Οι αντιφάσεις και οι τάσεις της ιμπεριαλιστικής εποχής της καπιταλιστικής παρακμής που ανακαλύφθηκαν από τον Λένιν δεν εξαφανίστηκαν καθόλου. Αναπτύχθηκαν τερατωδώς τα τελευταία 100 χρόνια και έχουν επιδεινωθεί στο τέλος του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου. Η παρακμή και ο παρασιτισμός έχουν πάρει τερατώδεις διαστάσεις. Μια ελάχιστη μειοψηφία χρηματιστικής ολιγαρχίας, το κακόφημο 1 τοις εκατό των ιμπεριαλιστικών μητροπολιτικών κέντρων, κυριαρχεί και εκμεταλλεύεται την παγκόσμια οικονομία απομυζώντας το πλεόνασμα της εργαζόμενης ανθρωπότητας. Το κερδοσκοπικό χρηματιστικό κεφάλαιο στον Παγκόσμιο Βορρά κυριαρχεί πάνω στο παραγωγικό κεφάλαιο ενώ το κέντρο βάρους της βιομηχανικής παραγωγικής δραστηριότητας έχει μετακινηθεί στον Παγκόσμιο Νότο, κυρίως στην Ασία και την Κίνα. Παρ’ όλη την τεχνολογική πρόοδο, ιδιαίτερα στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης, το ποσοστό ανάπτυξης της παραγωγικότητας πέφτει στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή καπιταλιστική οικονομία. Η παρακμή εκδηλώνεται σε όλες τις σφαίρες – κοινωνικοοικονομική, γεωπολιτική, πολιτική, πολιτιστική.
Μια εποχή ιστορικής παρακμής, έχει επισημάνει ο Χέγκελ2, είναι η αρνητική έκφραση της ανάδυσης μιας υψηλότερης αρχής κοινωνικής οργάνωσης. Στην παρούσα εποχή, ο παρακμασμένος Καπιταλισμός είναι το ειδικό ιστορικό στάδιο “όπου”, γράφει ο Λένιν, “τα γνωρίσματα της εποχής της μετάβασης από τον καπιταλισμό σε ένα υψηλότερο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα έχουν μορφοποιηθεί και αποκαλυφθεί σε όλες τις σφαίρες”3. Αυτό είναι το ουσιαστικό σημείο της ανάλυσης του Λένιν: ο ιμπεριαλισμός δεν είναι μια επεκτατική πολιτική αλλά το ιστορικό στάδιο ενός παρασιτικού, παρακμάζοντος, σε επιθανάτια αγωνία καπιταλισμού. Είναι μια εποχή μετάβασης σε μια υψηλότερη σοσιαλιστική αναδιοργάνωση της κοινωνίας: μια μη γραμμική διαδικασία μεταμόρφωσης σε μια κομμουνιστική κοινωνία, το βασίλειο της ελευθερίας. Αυτό είναι το κεντρικό σημείο που έχει αγνοηθεί και/ή απορριφθεί από όλους τους εφευρέτες νέων “μετά-ιμπεριαλιστικών σταδίων”.
7. Μαζί με αυτό το ουσιαστικό σημείο είναι αλληλένδετο κι ένα άλλο: η μετάβαση πέραν του καπιταλισμού, δεν είναι, όπως στο παρελθόν, μια μετάβαση από μία μορφή ταξικής κοινωνίας σε μια άλλη μορφή ταξικής κοινωνίας. Είναι μια ολόκληρη ιστορική εποχή μετάβασης από μια ταξική σε μια αταξική κοινωνία, τον παγκόσμιο κομμουνισμό. Δεν είναι μια αυτόματη γραμμική εξέλιξη αλλά απαιτεί και συντελείται μέσα από μια παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση.
Ο ρόλος της επαναστατικής υποκειμενικότητας γίνεται τεράστιος, δεσπόζων. Για να προχωρήσει η μετάβαση προς τα εμπρός, χρειάζεται την συνειδητή συμμετοχή της εργατικής τάξης ως καθολικής τάξης, που δεν μπορεί να απελευθερώσει τον εαυτό της χωρίς να οδηγήσει σε μια καθολική ανθρώπινη χειραφέτηση από όλες τις μορφές της εκμετάλλευσης, καταπίεσης και ταπείνωσης ανθρώπου από άνθρωπο. Για να εκπληρώσει αυτό το ιστορικό καθήκον η εργατική τάξη πρέπει να οργανωθεί στα δικά της ανεξάρτητα όργανα μαζικής πάλης και πολιτικής εξουσίας, και προπαντός να οργανωθεί σε επαναστατικά μαχητικά κόμματα μιας επαναστατικής Διεθνούς.
Εδώ, σε αυτό το κεντρικό σημείο, πάλλεται η ζωντανή καρδιά της κληρονομιάς του Λένιν.
Ανήκει όχι σε ένα απομακρυσμένο παρελθόν αλλά σε ένα ανοικτό και αναγκαίο μέλλον.
Το μέλλον είναι ανοιχτό, όχι προκαθορισμένο. Η έκβαση εξαρτάται από τη ζωντανή πάλη ζωντανών δυνάμεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Είναι αναγκαίο γιατί πηγάζει από τις αντικειμενικές αντιφάσεις και τάσεις.
Το ιστορικό δίλημμα που τίθεται μπροστά στην μαχόμενη ανθρωπότητα σήμερα, μέσα σε συνθήκες μιας χωρίς προηγούμενο κοινωνικής τραγωδίας, κλιματικής καταστροφής, ενός επαπειλούμενου παγκόσμιου πολέμου και πυρηνικού ολοκαυτώματος, δεν περιορίζεται, όπως στο παρελθόν στην εναλλακτική “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα”. Το δίλημμα είναι: Σοσιαλισμός ή κανένα μέλλον.