Η φάση της ένοπλης σύγκρουσης του Τρίτου Πολέμου του Καραμπάχ έληξε γρήγορα. Τα πρώτα σημάδια της σύγκρουσης του Καραμπάχ είχαν εμφανιστεί πριν ακόμη καταρρεύσει η Σοβιετική Ένωση˙ αλλά έφτασε στο ζενίθ της μετατρεπόμενη σε ανοιχτό πόλεμο μεταξύ των δύο κρατών όταν η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών –της οποίας τόσο το Αζερμπαϊτζάν όσο και η Αρμενία ήταν μέρη ως σοβιετικές δημοκρατίες– κατέρρευσε. Η Αρμενία είχε βγει με σίγουρη νίκη από αυτόν τον πρώτο πόλεμο, ειδικά λόγω του σχετικά μεγάλου αριθμού αρμενικών στρατευμάτων στις Σοβιετικές Ένοπλες Δυνάμεις. Από το τέλος αυτού του πρώτου πολέμου το 1994, παρόλο που το διεθνές δίκαιο έχει αναγνωρίσει την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (της οποίας ο πληθυσμός είναι συντριπτικά Αρμένικος) ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, οι γύρω διοικητικές μονάδες βρίσκονται υπό αρμενική κυριαρχία. Το ίδιο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ κυβερνιόταν από μια Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (ή στα Αρμενικά, Αρτσάχ), που διοικούνταν από δυνάμεις εθνικά αρμένικες και δεν αναγνωριζόταν από άλλα κράτη (κάτι παρόμοιο που έγινε με την “Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου”).
Από την ήττα το 1994, τόσο με το πλεονέκτημα των εσόδων από πετρέλαιο όσο και με την τουρκική (και μέσω της Τουρκίας, του ΝΑΤΟ) και την ισραηλινή υποστήριξη, η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν εξοπλίστηκε και ανάτρεψε τη στρατιωτική ισορροπία με την Αρμενία. Το 2020, το Αζερμπαϊτζάν εκμεταλλεύτηκε την κρίση που βίωσε η Αρμενία με τον στενότερο σύμμαχό της, τη Ρωσία, μετά τη λαϊκή εξέγερση των Αρμενίων το 2018. Χρησιμοποιώντας μια επίθεση από την αρμενική πλευρά σαν δικαιολογία, το Αζερμπαϊτζάν κινήθηκε γρήγορα και σημείωσε μια αποφασιστική νίκη. Η άμεση στρατιωτική υποστήριξη από την Τουρκία και η πώληση όπλων από το Ισραήλ ήταν καθοριστικής σημασίας γι’ αυτό το αποτέλεσμα. Στο τέλος αυτού του πολέμου, η Αρμενία υποχώρησε από τις περιοχές γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και ο διάδρομος του Λατσίν που ελέγχεται από τις ρωσικές δυνάμεις παρέμεινε ως η μοναδική σύνδεση μεταξύ της περιοχής και της Αρμενίας.
Η ισορροπία δυνάμεων που προέκυψε από τον πόλεμο του 2020 απείχε πολύ από το να είναι βιώσιμη και έμοιαζε περισσότερο με ένα διάλειμμα μεταξύ των δύο πολεμικών πράξεων. Τώρα, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν φαίνεται ότι έχουν ανατρέψει με επιτυχία την επισφαλή ισορροπία και έχουν δημιουργήσει μια νέα ισορροπία δυνάμεων εξ ολοκλήρου προς όφελός τους μέσω μιας στρατιωτικής επιχείρησης που την έχουν ονομάσει «αντιτρομοκρατική επιχείρηση».
Ονομάσαμε αυτόν τον ελιγμό που διήρκεσε μόνο μια μέρα «φάση της ένοπλης σύγκρουσης του πολέμου», αφού τα πρώτα σημάδια αυτού του ελιγμού είχαν εμφανιστεί ήδη από τον Δεκέμβριο του 2022. Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν έκλεισαν τον διάδρομο του Λατσίν και έπνιξαν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, δημιουργώντας έτσι μια κατάσταση που έμοιαζε με τις πολιορκίες των μεσαιωνικών φρουρίων (χωρίς στην πραγματικότητα να το αποκαλούν πολιορκία). Έτσι, ο λαός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στερήθηκε στα σοβαρά αγαθά, από φάρμακα μέχρι τρόφιμα και καύσιμα, και χρησίμευσε ως πόλεμος φθοράς κατά των δυνάμεων του Καραμπάχ προτού ο πόλεμος κλιμακωθεί σε άμεσες μάχες. Η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν περίμενε πιθανώς να εκμεταλλευτεί την κατάλληλη στιγμή για να δώσει τη χαριστική βολή μετά την πολιορκία. Μετά τον πόλεμο του 2020, η κυβέρνηση του Νικόλ Πασινιάν μπόρεσε να προσκολληθεί στην εξουσία χάρη στην συμφιλίωσή της με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, κερδίζοντας την υποστήριξη του ιμπεριαλισμού και κατηγορώντας την Ρωσία για την αποτυχία των δικών της εσωτερικών πολιτικών της.
Οι αδέξιες προσπάθειες του Πασινιάν να προωθήσει αυτήν την πολιτική για να προσεγγίσει τον δυτικό ιμπεριαλισμό ως διαπραγματευτικό χαρτί κατά της Ρωσίας έδωσαν για άλλη μια φορά στο Αζερμπαϊτζάν την ευκαιρία να χτυπήσει. Η Αρμενία πραγματοποίησε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τις ΗΠΑ και υπέγραψε το Καταστατικό της Ρώμης -το ιδρυτικό έγγραφο του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου- και το έστειλε στο κοινοβούλιο για επικύρωση. Εφόσον το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αποφάσισε τη σύλληψη του Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι προφανές ότι αυτή η κίνηση προκαλεί ανοιχτά τη Ρωσία. Η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν άδραξε την ευκαιρία σε αυτή τη συγκεκριμένη συγκυρία, όταν η Αρμενία είχε τεθεί ανοιχτά εναντίον της Ρωσίας, αλλά δεν μπορούσε ακόμη να υπολογίζει στην ενεργό υποστήριξη του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ ή της ΕΕ. Δεδομένου ότι το Αζερμπαϊτζάν επιχειρούσε τεχνικά στο δικό του έδαφος (όπως αναφέραμε παραπάνω, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ θεωρείται έδαφος του Αζερμπαϊτζάν σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο), ακόμη και η Αρμενία, λαμβάνοντας υπόψη και τη δυσμενή στρατιωτική της κατάσταση, δήλωσε μόνο ότι δεν είχε στρατεύματα στην περιοχή. Μετά τον γρήγορο ελιγμό, το Καραμπάχ αποδέχτηκε τους όρους κατάπαυσης του πυρός, δηλαδή τον αφοπλισμό, που υπαγόρευσε το Αζερμπαϊτζάν. Αν και οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, αυτή η κατάσταση δεν ισοδυναμεί με τίποτα λιγότερο από την τελική ήττα και πιθανώς το de facto τέλος της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Τώρα ο αρμενικός λαός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ καταφεύγει στην Αρμενία μέσω του διαδρόμου του Λατσίν που άνοιξε ξανά. Ο Ιλάμ Αλίεφ δήλωσε ότι ο αρμενικός λαός του Καραμπάχ είναι πολίτες του Αζερμπαϊτζάν και ότι η κυβέρνησή του θέλει να μετατρέψει την περιοχή σε... παράδεισο και για αυτούς. Ωστόσο, μετά από χρόνια σοβινιστικών προκλήσεων, αυτές οι διακηρύξεις κάθε άλλο παρά παρηγορούν τον αρμενικό λαό του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ο οποίος πέρασε τους τελευταίους εννέα μήνες υπό σχεδόν πλήρη πολιορκία. Εύλογες ανησυχίες για το πόσο καιρό οι κάτοικοι της περιοχής μπορούν να συνεχίσουν να φεύγουν στην Αρμενία ή τι περιμένει να περάσουν και εκείνοι που παραμένουν. Η προτεραιότητά μας ως εργαζομένων από την Τουρκία θα πρέπει να είναι να αντισταθούμε στον σωβινισμό της τουρκο-αζερμπαϊτζανής πλευράς και να τείνουμε τα χέρια μας προς τον αδελφό Αρμενικό λαό. Είναι προφανές ότι ούτε η νίκη του Αζερμπαϊτζάν ούτε οποιαδήποτε αναδιάταξη των συνόρων μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν, της Αρμενίας ή της Γεωργίας θα φέρει ειρήνη στην περιοχή, όπου τα εθνικά ρήγματα είναι ακόμα ζωντανά. Ο αγώνας για έναν Καύκασο όπου τόσο το Αζερμπαϊτζάν όσο και ο Αρμενικός λαός θα μπορούν να ζουν ειρηνικά, δηλαδή για μια σοσιαλιστική ομοσπονδία στον Καύκασο, παραμένει διακαής ανάγκη. Ας μην ενεργεί κανείς με προκαταλήψεις για τον εορτασμό του θριάμβου του λεγόμενου «αδελφού» κράτους του Αζερμπαϊτζάν. Αν το κράτος του Αζερμπαϊτζάν είναι τόσο καθαρό, γιατί το στηρίζει το Σιωνιστικό Ισραήλ; Η σωστή στάση είναι να αγωνιστούμε για να αποφευχθεί η μετατροπή της νίκης του Αζερμπαϊτζάν σε καταπίεση ή ακόμη και σφαγή του Αρμενικού λαού. Αυτή η ευθύνη είναι στους ώμους των εργαζομένων τόσο της Τουρκίας όσο και του Αζερμπαϊτζάν.
29 Σεπτεμβρίου 2023
Μετάφραση Γιαν. Σιμ.