Σεΐχης Μπεντρεντίν Ένας πρώιμος Eλληνο-Tούρκος κομμουνιστής -διεθνιστής

Ένας πρώιμος κομμουνιστής

Ο Μπεντρεντίν γεννήθηκε στο Αμμόβουνο (Σιμαβνά ή Σαμαβνά) κοντά στον Άρδα (Διδυμότειχο) στα 1358-59.

Η μητέρα του Αγγελική ήταν Ρωμιά, κόρη του φρούραρχου του Διδυμοτείχου. Παντρεύτηκε τον καδή του Διδυμοτείχου Ισραήλ αφού ασπάσθηκε τον ισλαμισμό και πήρε το όνομα Μελέκ. 

O Mπεντρεντίν, με μεγάλη μόρφωση για την εποχή του, ηγήθηκε σε ένα πρώιμο επαναστατικό κίνημα κομμουνιστικής κατεύθυνσης. Aπαγχονίστηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1416 στην αγορά των Σερρών, ύστερα από την ήττα της επανάστασης.

Mερικές ιδέες για το κίνημα του Mπεντρεντίν έχουμε από τα κείμενα του ιστοριογράφου Iωάννη Δούκα, εκπρόσωπου των Γενουατών στη Mικρά Aσία – και εχθρικού στο κίνημα του Mπεντρεντίν. O Mουσταφά Mπορκλουτζέ, πιστός οπαδός και συμμαχητής του Mπερντρεντίν κατά τον I. Δούκα: «Eδίδαξε στους Tούρκους την ακτημοσύνη και πλην των γυναικών όλα τα άλλα κήρυττε ότι πρέπει να είναι κοινά, οι τροφές, τα ενδύματα, τα ζώα και η γη… Eξαπατήσας δε τους αμόρφωτους με τη διδασκαλία του, ύπουλα επεδίωκε και την φιλία των χριστιανών.»

Kαι από το Έπος του Nαζίμ Xικμέτ:

«Eγώ τώρα θα αποκαλυφθώ και θα επαναστατήσω!

Άνθρωποι της γης, πάμε να καταλάβουμε τη γη και

Χρησιμοποιώντας των επιστημών τη δύναμη και το μυστικό της ενότητας

Θα καταργήσουμε τους κανόνες των εθνών και των θρησκειών».

Tο κίνημα του Mπεντρεντίν είναι ένα πρώιμο κομμουνιστικό κίνημα πέρα και πάνω από θρησκευτικές διαιρέσεις, φυλές και φύλα. Aντίστοιχα κινήματα ξεπήδησαν σε χώρες της Eυρώπης και των Bαλκανίων. Eίχε προηγηθεί, το κίνημα των Zηλωτών στη Θεσσαλονίκη (1342-1349), τα κινήματα των Zακερί στη Γαλλία (1358), ακολούθησαν οι Iσοπεδωτές (Levellers) στην Aγγλία στη διάρκεια της επανάστασης του 1648 και βεβαίως ο Πόλεμος των Xωρικών στη Γερμανία και την κεντρική Eυρώπη το 1525. Eίναι η προϊστορία του επαναστατικού προλεταριακού κομμουνισμού. Tο όραμα μιας κοινωνίας χωρίς σουλτάνους και βασιλιάδες, χωρίς αφέντες και  εκμεταλλευτές, σε κάθε εποχή ενέπνεε τα πρωτοπόρα πνεύματα και φλόγιζε τις λαϊκές εργαζόμενες μάζες.

Σήμερα, η παρούσα κρίση και παρακμή του καπιταλισμού, μετά την παρακμή και κατάρρευση της φεουδαλικής απολυταρχίας, γεννά τους δικούς της κομμουνάρους και ωθεί τους προλετάριους για την έφοδο στον ουρανό του ελευθεριακού κομμουνισμού – μόνη απάντηση στη βαρβαρότητα του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού.  

Θόδωρος Κουτσουμπός.                 

του Σουνγκούρ Σαβράν

Για να τραβήξουμε το δίχτυ απ’ το νερό μαζί
Ενώ τραγουδάμε ένα τραγούδι μαζί,
για να σφυρηλατήσουμε το σίδερο, λεπτό σαν δαντέλα μαζί,
για να μπορέσουμε να οργώσουμε τη γη μαζί,
για να μπορέσουμε να φάμε τα μελωμένα σύκα μαζί,
για να μπορέσουμε να πούμε: «όλοι μαζί στα πάντα, εκτός από τα χείλη της αγαπημένης»...
Ναζίμ Χικμέτ,

Από το ποίημα «Tο έπος του Σεΐχη Μπεντρεντίν»
1936

Ο Τύπος ανέφερε ότι κατά την επίσκεψη του στη Δυτική Θράκη, όπου ζει μια αξιοσημείωτη τουρκική μειονότητα, ο Αλέξης Τσίπρας, ο Έλληνας πρωθυπουργός, επικαλέστηκε το όνομα του Σεΐχη Μπεντρεντίν, τον επαίνεσε και είπε ότι θα πρέπει να αποτελεί πηγή έμπνευσης για όλους μας στο σήμερα. Ποιος είναι, λοιπόν, αυτός ο μουσουλμάνος σεΐχης τον οποίον ένας «αριστερός», τω τίτλω, Έλληνας πρωθυπουργός, ανοιχτά άθεος, επικαλείται ως πηγή έμπνευσης για όλους τους Έλληνες ανεξαρτήτως θρηκεύματος; Καθ’ όλα γαργαλιστική παρατήρηση εκ πρώτης όψεως. Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στον Τσίπρα που έφερε στο προσκήνιο το θέμα αυτό, σπεύδοντας να προσθέσουμε ότι ο ίδιος προσωπικά, δεδομένου της ιστορίας του στην εξουσία, είναι εντελώς ακατάλληλος για έμπνευση από τον μεγάλο αυτό άντρα.

ΟΜπεντρεντίν έζησε το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και τις δύο πρώτες δεκαετίες του 15ου, με την τελευταία περίοδο να είναι αυτή κατά την οποία η αυξανόμενη άνοδος των Οθωμανών γνώρισε ένα παρωδικό σταμάτημα υπό τον αντίκτυπο της μάχης της Άγκυρας του 1402 κατά την οποία τα στρατεύματα του Ταμερλάνου, του Μογγόλου νομάδα αυτοκράτορα, νίκησαν τους Οθωμανούς. Η επόμενη μιάμιση δεκαετία γνώρισε τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των διαφόρων υποψηφίων για το θρόνο να ξεσπά στο οθωμανικό κράτος της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων. Οι ιστορικής σημασίας πράξεις του Μπεντρεντίν έχουν φόντο αυτόν τον εμφύλιο πόλεμο.

Η ζωή του είναι ένας ιστός αντιφάσεων. Ήταν ταυτόχρονα ένας φακίχ (ακαδημαϊκός ισλαμικής νομοκανονολογίας), ένας από τους καλύτερους ακόμα και κατά τους ιδεολογικούς αντιπάλους του, και σούφι (κάποιος που ζει τη θρησκεία περισσότερο κατά την εσωτερική της σημασία παρά κατά τους εξωτερικούς της κανόνες). Πέρασε χρόνια στο Κάιρο, το κύριο κέντρο μελετών της εποχής και μυήθηκε στο Σουφισμό εκεί από τον Σεΐχη Αχλάτι. O Μπεντρεντίν έγινε άλλος άνθρωπος μετά τη μύησή του. Επισκέφθηκε το Χορασάν και το Χαλέπι και τέλος επέστρεψε σπίτι του στην οθωμανική περιοχή.

Ο Μπεντρεντίν, παρά τη μουσουλμανική πίστη του ήταν μισός Έλληνας από την πλευρά της μητέρας του, η οποία λέγεται ότι μυήθηκε στο Ισλάμ όταν παντρεύτηκε τον Τούρκο πατέρα του. O Μπεντρεντίν γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1359 και πέθανε στις Σέρρες το 1416. Και οι δύο περιοχές είναι στην Ελλάδα, όμως τότε τελούσαν υπό οθωμανική κυριαρχία. Είναι λοιπόν μεγάλη ντροπή που αυτός ο μεγάλος άντρας με ρίζες και ελληνικές και τουρκικές δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς από κοινού από τα δύο έθνη μας με τέτοιο τρόπο που να αρμόζει στην κληρονομιά του. Γιατί ο ίδιος δεν ήταν απλά ένας κομμουνιστής αλλά, επίσης, διεθνιστής.

Ένας κομμουνιστής επαναστάτης

Αυτό, φυσικά, είναι η κορυφή του ιστού των αντιφάσεων που υφαίνουν τη ζωή του Μπεντρεντίν. Αυτός ο άνθρωπος υψηλών θρησκευτικών στάνταρ, που βοηθήθηκε από τον σεΐχη του, Άχλατι, όταν ο τελευταίος πέθαινε κι έγινε έτσι σεΐχης θρησκευτικού τάγματος, ήταν επίσης κομμουνιστής. Αυτός κι οι ακόλουθοί του, μεταξύ των οποίων ο Μπορκλουτζέ Μουσταφά, ένας αναλφάβητος Τούρκος χωρικός από το Αιγαίο από την πλευρά της Ανατολίας, ακριβώς απέναντι από το νησί της Χίου, κι ένας Εβραίος ντονμέ [προσήλυτος], ο Τορλάκ Κεμάλ, από μια περιοχή ελαφρώς πιο βορειοανατολικά αλλά και πάλι από την περιοχή του Αιγαίου, υπερασπίστηκαν την κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής, της γης και των γεωργικών υποδομών, των υποζυγίων και των αγροτικών εργαλείων. Το πρόγραμμά τους συχνά παρερμηνεύεται ως «διανομή της γης». Όχι, πρόκειται περί κοινοκτημοσύνης και κατάργησης κάθε ατομικής ιδιοκτησίας.

Το άλλο κομμάτι του προγράμματός τους είναι ο διεθνισμός. Φυσικά την εποχή εκείνη, οι εθνοτικές ομάδες διακρίνονταν κυρίως από το θρήσκευμα καθεμιάς. Ο Μπεντρεντίν και οι ακόλουθοί του υπεραμύνθηκαν της ενότητας και της αδελφότητας όλων των θρησκειών: του Ισλάμ, του Χριστιανισμού, του Ιουδαϊσμού. Αποτελεί ιστορικό γεγονός ότι ο Μπεντρεντίν κατά τη διάρκεια μιας από τις πολλές επισκέψεις του στην περιοχή του Αιγαίου της Ανατολίας, παρέα με τον Μπορκλουτζέ Μουσταφά μετέβη στο ελληνικό νησί της Χίου όπου είχε μακρές συζητήσεις με επιφανείς πρόκριτους της Ορθόδοξης Εκκλησίας και με απλούς χωρικούς, πράγμα που αναμφίβολα ήταν μέρος των προετοιμασιών τους για εξέγερση. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν κάποια στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η επιρροή του κινήματος του Μπεντρεντίν επεκτάθηκε από τον Αίνο, στην Ανατολική Θράκη (σήμερα κομμάτι της Τουρκίας) ως την Κρήτη. Στοιχεία που αξίζει να ερευνηθούν από τους ιστορικούς, Έλληνες και Τούρκους.

Πώς ένας θεολόγος έγινε ένας επαναστάτης διεθνιστής κομμουνιστής; Πώς, ειδικότερα, αναδύθηκε η πολύ ανεπτυγμένη ιδέα του περί κοινοκτημοσύνης; Και πώς λειτούργησε ένα θρησκευτικό τάγμα σαν επαναστατική οργάνωση; Έχω διερευνήσει όλα αυτά τα ερωτήματα σε ένα άρθρο που εκδόθηκε στις αρχές του τρέχοντος έτους για την 600η επέτειο της επαναστατικής εξέγερσης του Μπεντρεντίν ενάντια στο οθωμανικό κράτος. Δεν μπορώ να υπεισέλθω εδώ σε λεπτομερείς απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Αρκεί να πω ότι ο Μπεντρεντίν ήταν ένας συγκεκαλυμμένος υλιστής, ότι η κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο ανάμεσα στους δερβήσιδες της περιόδου οδηγώντας στο σχηματισμό αγροκτημάτων που λειτουργούσαν με τρόπο που μόνο με κομμουνιστικές αρχές μπορεί να περιγραφεί και ότι τα θρησκευτικά τάγματα ήταν κατά κανόνα ταξικές οργανώσεις.

600η επέτειος της επανάστασης του 1416

Όταν αυτή η επανάσταση εξερράγη το 1416, ήταν κάθε άλλο παρά τοπική όπως ήταν τα jacqueries[1]. Εκτεινόταν σε μια πελώρια γεωγραφική έκταση από το τουρκικό Αιγαίο και τη Χίο ως το Ντελιορμάν (Βουλγαρικά: Λουντογκόριε) στη σημερινή Βουλγαρία και τις Σέρρες στην Ελλάδα, και τα δύο στη Δυτική Θράκη. Έγιναν τουλάχιστον τρεις εξεγέρσεις, με αβέβαιες ενδείξεις και άλλων κέντρων εξέγερσης. Ο Μπορκλουτζέ και οι δέκα χιλιάδες μαχητές του, Τούρκοι και Έλληνες της Ανατολίας, ακτήμονες χωρικοί, Τουρκομάνοι νομάδες και Έλληνες ναυτικοί, απώθησαν δύο φορές τα οθωμανικά στρατεύματα πριν τελικά ηττηθούν από τη δύναμη ενός τεράστιου στρατού. Ο ίδιος ο Μπορκλουτζέ σταυρώθηκε στην πλάτη μιας καμήλας, αναμφίβολα για να προσβάλουν τον πολυσυλλεκτισμό της φύσης της θρησκευτικής πίστης του τάγματος του Μπεντρεντίν [συγκρητισμός]. Η δεύτερη εξέγερση ήταν αυτή στην οποία ηγήθηκε ο Τορλάκ Κεμάλ κοντά στη Μανίσα [Μαγνησία], η οποία κατέληξε επίσης σε πανωλεθρία.

Ενδεχομένως η μεγαλύτερη συμμετοχή υπήρξε κατά την τρίτη εξέγερση, αυτή στην οποία ηγήθηκε ο Μπεντρεντίν αυτοπροσώπως. Ήταν σε κατ’ οίκον περιορισμό στην περιοχή του Μαρμαρά και, αφού δραπέτευσε μετέβη στο Ντελιορμάν, που σήμερα είναι βουλγαρική περιοχή, και ξεσήκωσε τις μάζες σε ένοπλη εξέγερση. Η εξέγερση εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά. Ωστόσο, οι πιο ασταθείς σύμμαχοι στο στρατόπεδο των επαναστατών έκαναν μυστική συμφωνία με τον Σουλτάνο και πρόδωσαν την υπόθεση. Ο Μπεντρεντίν αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε στο δικαστήριο του Σουλτάνου όπου δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Aπαγχονίστηκε στην αγορά των Σερρών στις 18 Δεκεμβρίου 1416.

Αυτή είναι η 600η επέτειος της μεγάλης εκείνης διεθνιστικής κομμουνιστικής επανάστασης. Προφανώς η επανάσταση έγινε πριν να είναι ώριμες οι συνθήκες για κομμουνισμό. Ήταν καταδικασμένη να αποτύχει, αν όχι πριν καταλάβει την εξουσία, αφού την καταλάμβανε. Ωστόσο, το ότι εξεράγη στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται τα δύο έθνη της Ελλάδας και της Τουρκίας είναι μεγάλη τιμή για εμάς. Θα αγωνιστούμε και στις δύο πλευρές του Αιγαίου ώστε να δημιουργήουμε συνθήκες μιας τέτοιας διεθνιστικής επανάστασης για μια ακόμη φορά, στο πλαίσιο του καπιταλισμού του 21ου αιώνα αυτή τη φορά, πράγμα πολύ πιο πρόσφορο για την άνοδο της εργατικής τάξης στην εξουσία και την οικοδόμηση μιας αταξικής κοινωνίας.