Αύγουστος 1971-Αύγουστος 2019:
Από το τέλος της Συμφωνίας του Bretton Woods στο χάος
του Σάββα Μιχαήλ
Α. Το Καλοκαίρι του Τρόμου
April the cruelest month.. Απρίλης , ο μήνας ο πιο σκληρός…Ο περίφημος στίχος του T. S. Eliot από τηνΈρημη Χώρα θα μπορούσε στις καυτές μέρες μας του καλοκαιριού του 2019 να παραφραστεί: Αύγουστος ο μήνας ο πιο σκληρός...για τον παγκόσμιο καπιταλισμό.
Στις 12 Αυγούστου , την “Lunes Negra”, την Μαύρη Δευτέρα, όπως ονομάστηκε η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου του Μπουένος Άιρες, η χειρότερη στην Ιστορία του, μετά την πανωλεθρία του δεξιού Προέδρου Μάκρι στις προκριματικές εκλογές της προηγούμενης μέρας – γεγονός που θα πυροδοτήσει πυρκαγιές σε όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου με αποκορύφωμα τον καταποντισμό της Wall Streetστις 14 Αυγούστου - η Rana Foroohar έγραφε στους Financial Times:
“ Η αστάθεια της προηγούμενης εβδομάδας φαινομενικά πυροδοτήθηκε από την μετατροπή του εμπορικού πολέμου ΕΠΑ-Κίνας σε ανοικτό νομισματικό πόλεμο. Κατά βάθος, όμως, οφείλεται στην αδυναμία της [αμερικανικής]Κεντρικής Τράπεζας [Federal Reserve Bank-Fed ] να μας πείσει ότι η μείωση του επιτοκίου που έκανε τον Ιούλιο ήταν απλώς “προφύλαξη” απέναντι σε μελλοντική ύφεση. Όπως μια σειρά δείκτες δείχνουν τώρα- από τους μειωμένους δείκτες προβλεπόμενων από τους μάνατζερς αγορών-πωλήσεων στις ΕΠΑ, την Ισπανία, την Ιταλία, την Γαλλία και την Γερμανία ως τις αυξανόμενες χρεοκοπίες εταιρειών και την αύξηση των απολύσεων στις ΕΠΑ- η παγκόσμια ύφεση ήδη έχει αρχίσει”.
Αμέσως μετά η αρθρογράφος του φερέφωνου του Σίτυ του Λονδίνου θα παραθέσει την διαπίστωση του Ulf Lindahl, του διευθύνοντα σύμβουλου της εταιρείας νομισματικών ερευνών AG Bisset Associates, ότι βρισκόμαστε μέσα σε ένα “ καλοκαίρι του τρόμου” κι η χρηματιστηριακή αναταραχή “ θα κρατήσει μια δεκαετία”! ( Financial Times, 19/8/19 )
Ο τρόμος γεννιέται από το γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται μπροστά σε μια “συγχρονισμένη παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση- synchronized global slowdown”, όπως αναγκάζεται να αναγνωρίσει το ΔΝΤ. Στην τελευταία του έκθεση αναθεωρεί όλα τα στοιχεία του για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη προς τα κάτω, σηκώνοντας τα χέρια ψηλά για τoτι μέλει γενέσθαι, μετά την αποδεδειγμένη πια αποτυχία όλων των “ορθόδοξων” κι “ανορθόδοξων” μέσων νομισματικής πολιτικής, στα οποία κατέφυγαν διεθνώς κεντρικές τράπεζες, κράτη και διεθνείς θεσμοί, πάνω από δέκα χρόνια τώρα, για να αναχαιτίσουν την έκρηξη της παγκόσμιας κρίσης μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008.
Παρόλα τα μειωμένα, σχεδόν μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια, παρόλα τα
1
“προγράμματα αναθέρμανσης”(stimulus packages)και την “ποσοτική χαλάρωση”(quantitative easing), παρά τους ποταμούς ρευστότητας- και παρόλη την βάρβαρη “λιτότητα” ενός νεοφιλελευθερισμού ζόμπι που εξαθλίωσε τους λαούς, μαζί και τον λαό της Ελλάδας- η παγκόσμια οικονομία βουλιάζει στην Μεγάλη Ύφεση , “όπως κι αν την ονομάσεις”, υπενθύμιζε προ ημερών ο Larry Summers, “μαύρη τρύπα, διαιωνιζόμενη τελμάτωση(secular stagnation) ή Ιαπωνοποίηση” [Japanification-Ιαπωνοποίηση ονομάζουν την κατάσταση στην οποία βρίσκεται επί δεκαετίες η Ιαπωνία, με βαλτωμένη ανάπτυξη και αποπληθωριστικές τάσεις παρόλες τις αλλεπάλληλες, απεγνωσμένες, ισχυρές ενέσεις αναβίωσης]
Οι ποταμοί ρευστότητας διοχετεύτηκαν όχι στην παραγωγή αλλά σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες στην χρηματοοικονομική σφαίρα με αποτέλεσμα να σχηματιστούν νέες “φούσκες”, ακόμα πιο γιγάντιες από εκείνες που οδήγησαν στην έκρηξη της παγκόσμιας κρίσης το 2007/08 . Νέα βουνά χρέους συσσωρεύτηκαν στις ήδη φορτωμένες με “κόκκινα δάνεια” τράπεζες, στις εταιρείες, στα κράτη( λχ στην Ελλάδα των μνημονίων, στην Αργεντινή του Μάκρι!).
Μπροστά στην απειλή μιας αχαλίνωτης επιδείνωσης της κρίσης, οι κεντρικές τράπεζες, με πρώτη και από καιρό η αμερικανική Fed, άρχισαν να παίρνουν ή αν σχεδιάζουν μέτρα συστολής της ρευστότητας με την αύξηση των επιτοκίων και τον τερματισμό της ποσοτική χαλάρωσης .
Η απόπειρα, όμως, αναστροφής της δεκάχρονης “χαλαρής” νομισματικής πολιτικής που ονομάστηκε πομπωδώς “επιστροφή στην κανονικότητα” κι η άνοδος των επιτοκίων, πρώτα των αμερικανικών, όπως έγινε ολοφάνερο το 2018, είχε καταστροφικά αποτελέσματα. Βούλιαξαν χρηματιστήρια αλλά κι ολόκληρες ανεπτυγμένες και “αναδυόμενες” καπιταλιστικές χώρες (Αργεντινή, Τουρκία, Νότια Αφρική κ. ά.), κλιμακώθηκαν εμπορικοί και νομισματικοί πόλεμοι μεταξύ Αμερικής, Κίνας και Ευρώπης, επιφέροντας ύφεση στην ίδια την βιομηχανική ατμομηχανή της ΕΕ, την Γερμανία αλλά και πλήττοντας με χρεοκοπίες και μαζικές απολύσεις τις τέσσερις Μεσοδυτικές Πολιτείες των ΕΠΑ που δώσανε την εκλογική νίκη στον Τραμπ το 2016.
Οι κεντρικές Τράπεζες, με πρώτη πάλι αυτήν της Αμερικής, κάνανε όπισθεν ολοταχώς, με αναστροφή της αναστροφής της νομισματικής πολιτικής. Τα επιτόκια παρέμειναν στο ναδίρ και η αμερικανική Fed , για πρώτη φορά από την κρίση του 2007, τον Ιούλιο του 2019 μείωσε τα επιτόκια- προαναγγέλλοντας το χάος του Αυγούστου και “το καλοκαίρι του τρόμου”.
Στην κρίσιμη ετήσια συνάντηση των επικεφαλής των κεντρικών τραπεζών στο Jackson Hole της Αμερικής, στα τέλη Αυγούστου 2019, όλοι τους, από τον Αμερικανό Πάουελ της Fed στον Ντράγκι της ΕΚΤ, κι από τον επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας σε εκείνον της Αυστραλίας, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αναγνώρισαν ότι καμιά νομισματική πολιτική δεν μπορεί να δώσει διέξοδο στην παγκόσμια κρίση και στην επιδείνωση της νέας Μεγάλης Ύφεσης. Αστραπιαία, στο αγαπημένο του tweeter, ο Τραμπ, με τα ξεπλυμένα μάτια του κολλημένα στις κάλπες του 2020, αποκάλεσε “εχθρό της Αμερικής” τον διορισμένο από τον ίδιο Πάουελ!!
2
Η “επιστροφή στην κανονικότητα”( ή , παρ’ ημίν, “η έξοδος από τα μνημόνια και το άνοιγμα στις αγορές” του Τσίπρα ή η εξωφρενική “ανάπτυξη 4%” που υποσχέθηκε ο κολλημένος νεοφιλελεύθερος και παντελώς άσχετος Κούλης), το “ φως που φαίνεται στην άκρη του τούνελ” της δεκαετίας της κρίσης αποδεικνύεται να είναι το φως της αμαξοστοιχίας που τρέχει ολοταχώς για νέα σύγκρουση με τον σαραβαλιασμένο καπιταλισμό και τις αντιλαϊκές κυβερνήσεις του...
Αναποδογυρισμένος κόσμος
Ο τρόμος τους μπροστά στην επιδείνωση της ύφεσης, της αμαξοστοιχίας που έρχεται, παίρνει πολλές οικονομικές εκφράσεις, φαινομενικά εξωφρενικές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ένα τρίτο της παγκόσμιας αγοράς ομολόγων, κάπου 18 τρισεκατομμύρια δολάρια, έχει αρνητικές επιδόσεις ή το γεγονός ότι πιστωτές δανείζουν με χασούρα( πχ Δανία) , ή ότι γίνονται καταθέσεις σε τράπεζες με αρνητικά επιτόκια ή ότι αναζητείται καταφύγιο στον χρυσό. Σε κύριο άρθρο τους στις 17 Αυγούστου, οι Financial Times, με τον χαρακτηριστικό τίτλοΈνας αναποδογυρισμένος κόσμος για καταθέτες και δανειζόμενους”((“An upside down world for savers and borrowers”), μιλούν για την εντελώς παράλογη εικόνα του καπιταλιστικού κόσμου και την αποτυχία της καταφυγής σε μέτρα νομισματικής πολιτικής .
Με απλά λόγια, αυτό που συμβαίνει είναι ότι όλοι βλέπουν ότι θα χάσουν αλλά προτιμούν να χάσουν τώρα λιγότερα από τα πολλά ή κι όλα που κινδυνεύουν να χάσουν την επόμενη περίοδο.
Όλοι τώρα τρέχουν να προετοιμαστούν για το σοκ -αλλά κι όλοι, ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση,βλέπουν ότι είναι ουσιαστικά απροετοίμαστοι.
Αλλά γιατί η προ-έκφανση της καταστροφής, “το φως στην άκρη του τούνελ”, θεωρήθηκε, κι όχι μόνο για λόγους δημαγωγικούς , σαν ¨επιστροφή στην κανονικότητα”; Γιατί η φενάκη πήρε τις διαστάσεις Ύβρεως; Μα ακριβώς, όπως ανέλυσε ο Μαρξ, γιατί η τερατώδης διόγκωση του πλασματικού κεφαλαίου, η γιγάντωση της παγκόσμιας οικονομίας του χρέους γιγαντώνει και τις φετιχιστικές αυταπάτες. Ζούμε σε έναν αντικειμενικά αναποδογυρισμένο κόσμο όπου οι σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους παρουσιάζονται σαν σχέσεις ανάμεσα σε πράγματα. Ο σημερινός “αναποδογυρισμένος κόσμος” για τον οποίο μιλάει το φερέφωνο του Σίτυ του Λονδίνου εκφράζει με ακραίο τρόπο τον καπιταλιστικό κόσμο των φαντασμάτων.
Αργεντινή
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της φενάκης που οδηγεί, όπως στην αρχαία τραγωδία, στην Ύβρη, την φαντασιόπληκτη μανία της Άτης και την καταστροφική Νέμεση ήταν ο δεξιός κι εκλεκτός του Τραμπ Πρόεδρος της Αργεντινής Μάκρι, ο οποίος, με τουπέ χιλίων Κούληδων, όταν εξελέγη το 2015(την χρονιά της “κωλοτούμπας” του Τσίπρα και της υποτιθέμενης “εξομάλυνσης της υπαρξιακής κρίσης στην ευρωζώνη) όχι μόνο πανηγύριζε για την “έξοδο στις αγορές” αλλά και
3
έβγαλε κι ομόλογο ...100 χρόνων!! Τελικά, όμως, κοντός ψαλμός αλληλούϊα: ήρθε το
2018, το πέσο καταβαραθρώθηκε κι ο Μάκρι με την ουρά στα σκέλια έτρεξε στο ΔΝΤ για να πάρει το μεγαλύτερο δάνειο στην ιστορία αυτού του υπό αμερικανική
ηγεμονία διεθνούς θεσμού - αρχικά 50 και στην συνέχει άλλα 7, συνολικά 57
δισεκατομμύρια αμερικανικά δολάρια.
Πήρε το δάνειο-μαμούθ, με την προσωπική παρέμβαση του Τραμπ στην Λαγκάρντ, γιατί ο Αμερικανός Πρόεδρος φοβόταν και φοβάται για τις συνέπειες που θα έχει η χρεοκοπία της Αργεντινής στην ίδια την Αμερική και ιδιαίτερα στον χρηματοοικονομικό της τομέα. Το δάνειο συνδέθηκε , όπως πάντα, με μέτρα άγριας λιτότητας που έσπρωξαν εκατομμύρια λαού στην αθλιότητα, με αποτέλεσμα το 2019 ο Μάκρι να μαυριστεί αγρίως στις προκριματικές εκλογές κι η προηγούμενη οικονομική κρίση να μετατραπεί σε μια πρώτου μεγέθους πολιτική κρίση εξουσίας στην Αργεντινή, φέρνοντάς την μπροστά στην ένατη χρεοκοπία της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας της Λατινικής Αμερικής και στην προοπτική ενός νέου Αργεντινάσο, μιας λαϊκής επαναστατικής εξέγερσης που θα ξεπερνά εκείνη του 2001.
Δεν είναι μόνο η κυβέρνηση Μάκρι και το Χρηματιστήριο του Μπουένος Άιρες που γνώρισαν την Μαύρη Δευτέρα τον Αύγουστο. Η οικτρή αποτυχία της δανειοδότησης- μαμούθ από το ΔΝΤ για να σωθεί ο εκλεκτός της Ουάσιγκτον σφραγίζει τηναποτυχία του ίδιου του ΔΝΤ ως μηχανισμού κοινωνικής υποταγής και πολιτικής κυριαρχίας για λογαριασμό του αμερικανικού και διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου.
Χαρακτηριστικό επί τούτου ήταν κι ένα σαρκαστικό σχόλιο αναγνώστη των Fiancial Times μετά την Μαύρη Δευτέρα: “ Η Κριστίν Λαγκάρντ αφού οδήγησε την Αργεντινή στην 9η κρατική χρεοκοπία της , έρχεται τώρα στην Ευρώπη να γίνει η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ώστε να ανακηρύξει και επίσημα την ακήρυκτη χρεοκοπία της Ελλάδας ”!
Η διαλεκτική σχέση πολιτικής και οικονομίας, παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης και πάλης των τάξεων , διεθνικού και εθνικού εκδηλώνεται ανάγλυφα στην σημερινή Αργεντινή, που δείχνει τις πολιτικές συνέπειες του παγκόσμιου σοκ που ήδη επελαύνει.
Το καταλυτικό πλήγμα της 11η Αυγούστου και της “Μαύρης Δευτέρας” δεν αφορά μόνο τον Μάκρι ή και τον φίλο και σύμμαχό του φασίστα Μπολσονάρο στην Βραζιλία της πυρπολημένης Αμαζονίας . Αφορά τον ίδιο τον Τραμπ, τον Πρόεδρο της χώρας-παγκόσμιου ηγεμόνα και την εκστρατεία του να επιβάλλει με πραξικοπήματα και εκλογικές παγίδες την αμερικανική τάξη και το νόμο με δεξιές κι ακροδεξιές κυβερνήσεις- ανδρείκελα στην Λατινική Αμερική, αρχίζοντας από την Βενεζουέλα, και συνεχίζοντας με την Βραζιλία, και την Αργεντινή. Είναι φανερή και με διεθνείς συνέπειες η τωρινή αποτυχία του αμερικανικού ιμπεριαλιστικού σχεδίου, διαψεύδοντας κι όσους στην Αριστερά ισχυρίζονταν ότι “με την [εκλογική] νίκη του Μπολσονάρο η στρατηγική πρωτοβουλία ανήκει στην αστική τάξη”.
Στις εξελίξεις αυτές πρέπει να δούμε και την πηγή της οξείας πολιτικής κρίσης στους κόλπους της αργεντίνικης επαναστατικής Αριστεράς και του Partido Obrero, του αδερφού κόμματος του ΕΕΚ στην Αργεντινή.
Ο Αύγουστος του 2019 αποδεικνύεται πραγματικά να είναι ο μήνας ο πιο σκληρός στην Έρημη Χώρα του παγκόσμιου καπιταλισμού, σημαδεύοντας ένα νέο ποιοτικό άλμα. Η επιδεινούμενη παγκόσμια κρίση με όλους τους σπασμούς και τα ζιγκ ζαγκ της, το νέο διεθνές σοκ αφορά όλες τις τάξεις, όλες τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, παγκόσμια και σε κάθε χώρα.
Ο αναποδογυρισμένος κόσμος του κεφαλαίου θέτει μπροστά στην εργατική τάξη, την επαναστατική διεθνιστική κομμουνιστική πρωτοπορία, όλους τους καταπιεσμένους την μέγιστη πρόκληση: να τον ανατρέψουν με την κοινωνική επανάσταση, πριν τους θάψει στα ερείπια του.
Β. Μπρέττον Γουντς ΙΙ ή Χάος;
Πριν τον Αύγουστο του 2019 είχε προηγηθεί ένας άλλος Αύγουστος-σταθμός: εκείνος του 1971, όταν ο Νίξον έδωσε τέλος στην σταθερή μετατρεψιμότητα του αμερικανικού δολαρίου σε χρυσό, την νομισματική βάση των κεϋνσιανών Συμφωνιών του Μπρέττον Γουντς το 1944 και της μεταπολεμικής καπιταλιστικής επέκτασης , τερματίζοντας έτσι κι ανατρέποντας όλη την μεταπολεμική διεθνή τάξη πραγμάτων.
Τα μαθήματα από το Μπρέττον Γουντς και το άδοξο τέλος του, τον μακρινό εκείνο Αύγουστο του 1971, αποκτούν ξανά επικαιρότητα στον τωρινό Αύγουστο του 2019 και στο “καλοκαίρι του τρόμου”.
Οι Συμφωνίες του 1944 δεν ήταν κάποιο τρικ νομισματικής πολιτικής που ταχυδακτυλουργικά επέτρεψε την μεταπολεμική καπιταλιστική άνθηση, την περιβόητη Ένδοξη Τριακονταετία, τις TrenteGlorieuses. Ήταν αλληλένδετες με τις γεωπολιτικές Συμφωνίες της Γιάλτας και του Πότσδαμ μεταξύ Τσώρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν για τον χωρισμό της Ευρώπης, είχαν βασικό σκοπό με την ροή αμερικανικών κεφαλαίων να υψώσουν φραγμό στην ευρωπαϊκή επανάσταση που αναδύονταν μέσα από την ερειπωμένη ήπειρο και τα μαζικά κινήματα αντιφασιστικής αντίστασης. Θα ήταν αδύνατο να το πετύχουν εάν ο καπιταλισμός συνέχιζε να εφαρμόζει την οικονομική πολιτική που κατέρρευσε στο κραχ του 1929, με όσα τραγικά ακολούθησαν. Εξ ου και θεσπίστηκε ένα διεθνές πλαίσιο κεϋνσιανών παροχών στην εργατική τάξη βασισμένο στην σταθερή μετατρεψιμότητα του αμερικανικού δολαρίου με τον χρυσό.
Το νέο νομισματικό σύστημα έγινε δυνατό καθόλου αυθαίρετα:. Η Αμερική είχε στα θησαυροφυλάκια της τα δύο τρίτα αποθεμάτων του παγκόσμιου χρυσού και σαν η μεγαλύτερη καπιταλιστική υπερδύναμη επιβαλλόταν πια σε θέση αναμφισβήτητη παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής ηγεμονίας , μετά την παρακμή της Βρετανίας, όντας συνάμα και το πυρηνικό “αντίπαλο δέος” της Σοβιετικής Ένωσης, η ηγεσία του ΝΑΤΟ και του Ψυχρού Πολέμου, ο ισχυρότερος φραγμός στον “κομμουνιστικό κίνδυνο”.
Συνάμα, όμως, το όλο πλαίσιο του Μπρέττον Γουντς ήταν υπονομευμένο από τις εσωτερικές αντιφάσεις του κεφαλαίου. Η σταθερή μετατρεψιμότητα του δολαρίου με τον χρυσό στην σχέση 35$ η ουγγιά χρυσού μπορεί, προσωρινά, να βασιζόταν στην οικονομική πρωτοκαθεδρία της Αμερικής, στην πληθώρα κεφαλαίων της και στα πλεονάσματα χρυσού στο Fort Knox. Εγκαθίδρυε, όμως, μια πλασματική, και συνεπώς εφήμερη, ταύτιση ενός εθνικού νομίσματος, συμβόλου του χρήματος, με το καθολικό ισοδύναμο, τον χρυσό ως Χρήμα.
Με άλλα λόγια, με όρους του μαρξικού Κεφαλαίου, ωθήθηκε στα ακραία της όρια η αντίφαση ανάμεσα στην χρηματική μορφή της αξίας και την αξία που αποκρυσταλλώνει σαν υπόστασή της αφηρημένη ανθρώπινη εργασία. Το νόμισμα ως σύμβολο χρήματος ταυτίστηκε με το συμβολιζόμενο χρήμα και η χρηματική μορφή με την αξία, αποκόβοντας κι αγνοώντας όλες τις αναγκαίες, διαλεκτικές διαμεσολαβήσεις που έφερε στο φως ο Μαρξ στην καταλυτική κριτική του της πολιτικής οικονομίας.
Μια παρόμοια αγνόηση ή άρνηση των διαλεκτικών μεσολαβήσεων και του νόμου της αξίας, έκαναν παλιά και συνεχίζουν να κάνουν και σήμερα όλες οι παραλλαγές “ορθόδοξης” και “ανορθόδοξης” αστικής οικονομικής σκέψης: κεϋνσιανοί, νεοκεϋνσιανοί, μετα-κεϋνσιανοί, νεοφιλελεύθεροι, μετα-νεοφιλελεύθεροι, η σχολή του Minsky, έως τους σημερινούς υποστηρικτές της Μοντέρνας Νομισματικής Θεωρίας( Modern Monetary TheoryMMT) κι όσους φετιχοποιούν την νομισματική πολιτική σαν το κεντρικό πρόβλημα ή την μαγική λύση του προβλήματος της καπιταλιστικής κρίσης.
Όμως, ήδη το 1944, η εγκαθίδρυση μιας πλασματικής, αδιαμεσολάβητης σχέσης μεταξύ δολαρίου -χρυσού στο Μπρέττον Γουντς έκφραζε το γεγονός ότι γινόταν ιστορικά πια αδύνατη μια επιστροφή στον παλιό κανόνα χρυσού (Gold Standard) που είχε χρεοκοπήσει το 1929 φέρνοντας το κραχ και την μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Ήταν μια έμμεση, έμπρακτη, αντικειμενική παραδοχή και προσαρμογής το γεγονός ότι ο ρόλος του νόμου της αξίας είχε παρακμάσει πια και έπρεπε να ξεπεραστεί η αξιακή σχέση, η ρυθμιστική αρχή στο καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.
Κάτω από την επιφάνεια της μεταπολεμικής καπιταλιστικής άνθησης στα πλαίσια του Μπρέττον Γουντς λειτουργούσαν κι οξύνονταν όλες οι εσωτερικές αντιφάσεις του κεφαλαίου. Στην πλασματική ταύτιση δολαρίου-χρυσού εκδηλώνονταν η παρακμή του νόμου της αξίας, η ίδια η φύση της εποχής μας ως εποχής της ιμπεριαλιστικής καπιταλιστικής παρακμής και μη γραμμικής μετάβασης στον πανανθρώπινο κομμουνισμό.
Οι συσσωρευόμενες, επεκτεινόμενες διεθνώς, οξυνόμενες εσωτερικές αντιφάσεις του κεφαλαίου εκδηλώνονταν σε διαρκώς οξυνόμενα κρισιακά επεισόδια(πχ. κρίση χρυσού τον Μάρτιο 1968) κα σε εξωτερικές αντιφάσεις-ανταγωνισμούς στην παγκόσμια οικονομία( βλ Γαλλία του Ντε Γκωλ κι Αμερική), που ολοένα πιο δύσκολα κάλυπτε ο αντικομμουνιστικός κοινός μανδύας του Ψυχρού Πολέμου. Τελικά, το όλο οικοδόμημα θα καταρρεύσει τον Αύγουστο 1971 και θα ξεσπάσει η παγκόσμια κρίση με αχαλίνωτο πληθωρισμό, στασιμοπληθωρισμό και οικονομική κάμψη, πολιτικούς σεισμούς και νέο πόλεμος την Μέση Ανατολή .
Πριν την έκρηξη της κρίσης, στην διάρκεια των κλυδωνισμών, μετά την κατάρρευση του 1971, θα απλωθεί σε όλο τον πλανήτη το παλιρροϊκό επαναστατικό κύμα της “κόκκινης δεκαετίας”, του Μάη του ‘68, του ιταλικού φθινόπωρου, της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα, των αντιπολεμικών κινητοποιήσεων για το Βιετνάμ, της
ιστορικής νίκης της Βιετναμέζικης Επανάστασης ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, την άνοδο των ένοπλων λαϊκών απελευθερωτικών κινημάτων σε Μέση Ανατολή, Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική, την Πορτογαλική Επανάσταση και την πτώση των δικτατοριών στη Νότια Ευρώπη, τη νίκη των Σαντινίστας στη Νικαράγουα, τον θρίαμβο της Ιρανικής Επανάστασης ενάντια στο καθεστώς του Σάχη και την ιμπεριαλιστική Αμερική με τα ολιγαρχικά -αστικά ερείσματα της στην περιοχή.
Ο αντιδραστικός ρόλος των ηγεμονικών ακόμα ρεφορμιστικών και σταλινικών γραφειοκρατιών μέσα στο εργατικό κίνημα κι η ανωριμότητα των επαναστατικών οργανώσεων σταμάτησαν την παλίρροια - για να ακολουθήσει η άμπωτη του επαναστατικού κινήματος και τα “ Χρόνια του Χειμώνα”( Félix Guattari), από την δεκαετία του 1980.
Το πολιτικό κενό, την έλλειψη και κρίση επαναστατικής ηγεσίας του παγκόσμιου προλεταριάτου, αξιοποίησε το κεφάλαιο για να εξαπολύσει την δικιά του οικονομική -πολιτική αντεπίθεση σε πλανητική κλίμακα.
Ραχοκοκκαλιά είχε την ιμπεριαλιστική οικονομική στρατηγική του λεγόμενου “νεοφιλελευθερισμού” και της χρηματιστικής παγκοσμιοποίησης που εγκαινιάστηκαν από την Βρετανία της Θάτσερ και την Αμερική του Ρήγκαν, για να επιβληθούν λίγο-πολύ παντού, σε βάρος των λαών, με την παγκόσμια οικονομία του χρέους και το μαστίγιο του ΔΝΤ.
Σ’ αυτές τις διεθνείς συνθήκες, όλες οι άλυτες εσωτερικές αντιφάσεις της Σοβιετικής Ένωσης και του γραφειοκρατικού “υπαρκτού σοσιαλισμού” κορυφώθηκαν φέρνοντας την άδοξη “ενδόρρηξη” (implosion) της ΕΣΣΔ και της Ανατολικής Ευρώπης, την κατάρρευση, την αντεπαναστατική στροφή στην καπιταλιστική παλινόρθωση με επικεφαλής την ίδια την κρατική-κομματική γραφειοκρατία.
Βιάστηκαν, όμως, να θριαμβολογήσουν οι καπιταλιστές για την “τελική κι οριστική νίκη” του συστήματός τους και το “τέλος του κομμουνισμού, των Επαναστάσεων, της ίδιας της Ιστορίας”. Η ιστορική, αναντίρρητη διάψευση ήρθε με την χωρίς προηγούμενο παγκόσμια καπιταλιστική κρίση του 2007/08, την χρεοκοπία του νεοφιλελευθερισμού ως οικονομικής στρατηγικής, την ενδόρρηξη αυτήν την φορά της χρηματιστικής καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
Ένα κοινωνικό σύστημα στην ιστορική του εξάντληση και παρακμή αδυνατεί να λύσει τις εσωτερικές του αντιφάσεις, τις αναπαράγει σε μεγαλύτερη κλίμακα, τις οξύνει, τις “παγκοσμιοποιεί”. Ο ιμπεριαλισμός της Αμερικής, της ΕΕ και του ΝΑΤΟ
απέτυχε μέχρι τώρα να αξιοποιήσει για την κυριαρχία του την ίδια την διαδικασία της παλινόρθωσης στην Ανατολή, ώστε να αποικιοποιήσει τον πρώην σοβιετικό χώρο και την Κίνα. Από αυτό το αδιέξοδο των εσωτερικών αντιφάσεων του κεφαλαίου ξεπηδούν οι εξωτερικές του αντιφάσεις, οι ανταγωνισμοί με την ΕΕ και σήμερα κυρίως με την Κίνα και την Ρωσία, όπου , με τη σειρά τους εμφανίζονται νέα εμπόδια, στρεβλώσεις, αντιφάσεις, αδιέξοδα στην διαδικασία καπιταλιστικής παλινόρθωσης κι ενσωμάτωσης στην παγκόσμια αγορά .
Είναι πλέον φανερό ότι η Κίνα γνωρίζει πια, το 2018-19, την μεγαλύτερη επιβράδυνση της οικονομικής της ανάπτυξης μετά από δεκαετίες. Δεν μπορεί, ακόμα κι αν ήθελε, να παίξει το σχετικά σταθεροποιητικό της ρόλο στην κλυδωνιζόμενη παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία και αγορά, όπως το έκανε στο παρελθόν, μετά το Ασιατικό κραχ του 1997 και μετά την είσοδό της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001 ή με τα πακέτα αναθέρμανσης ης οικονομίας της και αύξησης της ζήτησης πρώτων υλών μετά το παγκόσμιο κραχ του 2008.
Το “καλοκαίρι του τρόμου”, ο καυτός αλλά θυελλώδης Αύγουστος του 2019, η παγκόσμια κρίση σε νέο ποιοτικό άλμα δεν ξεκινάνε πρωταρχικά από την νομισματική ή την χρηματοπιστωτική σφαίρα, από τον εμπορικό πόλεμο ΕΠΑ-Κίνας, την κλιμάκωσή τους σε νομισματικό πόλεμο ή από την αποτυχία της μίας ή της άλλης νομισματικής πολιτικής την τελευταία δεκαετία. Αντίθετα, πρέπει να προσεγγιστούν εμβαθύνοντας στην ιστορική-υλική πηγή από όπου ξεπηδούν όλες αυτές οι παράγωγες εκδηλώσεις της καθολικής, δομικής, συστημικής κρίσης του καπιταλισμού.
Πρέπει, βεβαίως, να αναλυθούν προσεκτικά και σε βάθος, χωρίς προκατασκευασμένα σχήματα, όλα τα νέα φαινόμενα : η αποτυχία των νομισματικών παρεμβάσεων μετά την Lehman Brothers, οι καινούργιες θύελλες στα χρηματιστήρια, η Αργεντινή, το Brexit και οι κλυδωνισμοί στην ΕΕ, οι εμπορικοί και νομισματικοί πόλεμοι, η σύγκρουση Αμερικής/ Κίνας, και ΝΑΤΟ /Ρωσίας, η τάση προς ιμπεριαλιστικούς πολέμους , τον κρατικό αυταρχισμό, τον φασισμό ή, επίσης,οι νέες κινητοποιήσεις των μαζών, οι λαϊκές εξεγέρσεις και νεοφανή κινήματα ( σαν τα “Κίτρινα Γιλέκα” στη Γαλλία), ο νέος κύκλος επαναστάσεων μετά την βίαιη καταστολή της Αραβικής Άνοιξης ( Σουδάν, Αλγερία) κλπ. Αλλά η μελέτη των εκδηλώσεων της κρίσης πρέπει να διερευνά και να βρίσκει τις διαμεσολαβήσεις με την ανάπτυξη των συνολικών αντιφάσεων του κεφαλαίου, ανακαλύπτοντας τις ίδιες τις κινητήριες δυνάμεις της καθολικής κρίσης, την ανισόμερη και συνδυασμένη ανάπτυξή της, την ιστορική ανεπανάληπτη ιδιαιτερότητά της σε κάθε συγκεκριμένη συγκυρία, περίοδο και εποχή.
“Ο αληθινός φραγμός της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής”, έγραφε ο Μαρξ, “είναι το ίδιο το κεφάλαιο”, η αντίφαση ανάμεσα σε “μια παραγωγή που είναι μόνο για το κεφάλαιο” και τις βαθύτερες απαιτήσεις “μιας ανεμπόδιστης ανάπλασης της διαδικασίας της ζωής[ erweiternde Gestaltung des Lebensprozesses] για τηνκοινωνία των παραγωγών […] ” (Das KapitalΙΙΙ , Kapitel XV , Dietz Verlag Berlin
1973 p. 260, οι υπογραμμίσεις στο πρωτότυπο). Πώς, όμως, το κεφάλαιο γίνεται φραγμός στον εαυτό του στην προχωρημένη εποχή της καπιταλιστικής παρακμής, στην φάση της όψιμης χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης- και στην ενδόρρηξή της το 2007 και μετά; Πώς αναπτύσσεται η αντίφαση του παρακμασμένου καπιταλισμού με τις “βαθύτερες απαιτήσεις μιας ολοένα πιο εντατικής ανάπλασης της διαδικασίας της ζωή” που κινεί πρωτοφανή, ετερογενή κινήματα μαζών, όπως είναι οι γιγαντιαίες κινητοποιήσεις γυναικών σε Αργεντινή και Βραζιλία ή τα “Κίτρινα” και τώρα τα “Μαύρα Γιλέκα” στην Γαλλία ή τις κινητοποιήσεις ενάντια στην κλιματική καταστροφή; Ποια η παρουσία κι ο ρόλος της εργατικής τάξης στα λαϊκά κινήματα μαζών; Ποια, τελικά, τα πολιτικά καθήκοντα μιας μαχητικής, οργανωμένης επαναστατικής εμπροσθοφυλακής που δεν θέλει και δεν πρέπει να αποκοπεί από τα κινήματα μαζών, χωρίς να διαλυθεί στην σύγχυση, τις αυταπάτες , τους περιορισμούς αυτών των κινημάτων, χωρίς σεχταριστική αυτο-αναφορικότητα και χωρίς άγονους απολίτικους κινηματισμούς;
Αυτά και πολλά άλλα πιεστικά κια ανοιχτά ερωτήματα θα μένουν αναπάντητα χωρίς μιαν διεξοδική, συλλογική, αδογμάτιστη μαρξιστική προσέγγιση, ανοικτή σε όλα τα ρεύματα της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης.
Μετά την φανερή αποτυχία λύσης της δεκάχρονης παγκόσμιας κρίσης και καθώς συντελείται το νέο της άλμα, μπαίνει επιτακτικά όσο ποτέ το ερώτημα: Τί ακριβώς συμβαίνει στον ερειπωμένο κόσμο την συγκεκριμένη ιστορική στιγμή και, προπαντός, τί πρόκειται να συμβεί; Ποια η προοπτική;
Οι κεντρικοί τραπεζίτες και οικονομικοί εγκέφαλοι των αρχουσών τάξεων του ιμπεριαλιστικού Βορρά, στη φετινή συνάντησή τους στο Jackson Hole, τον καυτό και θυελλώδη τούτο Αύγουστο του 2019, τον μήνα τον πιο σκληρό, επικεντρώθηκαν στην συζήτηση για την νομισματική πολιτική, την αναποτελεσματικότητα της, τα αδιέξοδά της. Ο Ντράγκι που μάλλον ετοιμάζει ένα νέο πακέτο ποσοτικής χαλάρωσης πριν φύγει από το πόστο του στην ΕΚΤ τον Οκτώβριο, στις αρχές τηε χρονιάς το είχε πει : “ βρισκόμαστε σε ένα κατασκότεινο δωμάτιο και προχωράμε με μικρά βήματα”. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο σαφής ομολογία ανυπαρξίας στρατηγικής.
Πολύς λόγος έγινε το καλοκαίρι αυτό για τις τύχες του πλαισίου εμπορικών-χρηματικών σχέσεων που ονομάσανε(λαθεμένα) Μπρέττον Γουντς ΙΙ.
Τον Αύγουστο του 1971 κατέρρευσε οριστικά και αμετάκλητα, μέσα από τις αφόρητες αντιφάσεις του, το κεϋνσιανό οικοδόμημα του Μπρέττον Γουντς. Παρέμεινε, όμως, αναμφισβήτητη η ηγεμονία του αμερικανικού δολαρίου σαν διεθνούς νομίσματος σε όλες τις συναλλαγές και σαν διεθνούς αποθεματικού, καθώς η Αμερική παρέμεινε το ισχυρότερο και ηγεμονικό κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού με την καταναλωτική της ικανότητα να αποτελεί μια γιγάντια οικονομική μηχανή ζήτησης.
Αναπτύχθηκε έτσι μια ολοένα πιο παρασιτική σύνδεση ανάμεσα στην Αμερική με τα τεράστια ελλείμματα και χρέη και τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή η αλληλοσύνδεση αναδύθηκε αργά από τα ερείπια της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων και φούντωσε στις δεκαετίες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
“ ...μέσα από πικρή εμπειρία, οι αναδυόμενες οικονομίες μάθανε ότι για να προστατευτούν απέναντι στις συνέπειες [της παντοδυναμίας του δολαρίου] έπρεπε να συσσωρεύουν μεγάλα αποθέματα δολαρίων, που άρχισαν να γιγαντώνονται την δεκαετία του 1990 και κορυφώθηκαν το 2014.Οι αγορές δολαρίου στις αναδυόμενες αγορές το κρατούσαν υπερτιμημένο και ενίσχυαν την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών από τις αναδυόμενες αγορές. Η Αμερική άρχισε να συσσωρεύει μεγάλα, επίμονα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών. Με άλλα λόγια, η υπερβολική της κατανάλωση χρηματοδοτούνταν δανειζόμενη από τον αναδυόμενο κόσμο που επένδυε τα δολάρια του σε αμερικανικά χαρτιά. Αυτή η χρηματική ροή από οικονομίες που συσσώρευαν αποθεματικά , με πρώτη-πρώτη την Κίνα, προς την Αμερική κι από τους Αμερικανούς καταναλωτές στις χώρες που συσσώρευαν αποθεματικά – ορίστηκε σαν Μπρέττον Γουντς ΙΙ ” (Economist 17-23 Αυγούστου 2019 σ.59)
Η ονομασία είναι λαθεμένη καθώς αυτό το πλαίσιο αλληλοσύνδεσης δεν έχει καμιά σχέση με τον κεϋνσιανισμό, όπως το Μπρέττον Γουντς του 1944-1971. Αντίθετα, αναπτύσσεται σε συνθήκες νεοφιλελεύθερου αντι-κεϋσιανισμού, κυριαρχίας του παγκοσμιοποιημένου χρηματιστικού κεφαλαίου, “λιτότητας” των εργαζομένων στον Βορρά και λεηλασίας λαών και πόρων στο Νότο.
Η παγκόσμια κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου έγινε ακόμα πιο ισχυρή σε πλανητική κλίμακα την τελευταία δεκαετία , μετά την παγκόσμια κρίση του 2007-08. Ενώ στην Αμερική αντιστοιχεί μόλις το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 10% του παγκόσμιου εμπορίου, το αμερικανικό δολάριο χρησιμοποιείται ως μέσο συναλλαγής στο 50% του παγκόσμιου εμπορίου, στα δύο τρίτα του εξωτερικού χρέους των αναδυόμενων χωρών και καλύπτει τα δύο τρίτα των κρατικών αποθεμάτων ξένου συναλλάγματος ( Economist, 31 Αυγούστου-6 Σεπτεμβρίου 2019 σ. 59)
Την ίδια περίοδο, όμως, δοκιμάζεται και παρουσιάζει ρωγμές το όλο πλαίσιο χρηματικών ροών και αλληλοσύνδεσης από την Κίνα και τις “αναδυόμενες χώρες” προς την υπερχρεωμένη και ελλειμματική Αμερική, τον παγκόσμιο ηγεμόνα. Με την δραματική στροφή, όμως, που σημαδεύει η εκλογή του Τραμπ, την αμφισβήτηση, κατάργηση ή αναθεώρηση όλων των διεθνών διακρατικών συμφωνιών από την αμερικανική πλευρά, τον ανερχόμενο προστατευτισμό, τον κλιμακούμενο εμπορικό και νομισματικό πόλεμο κατά πάντων, ενάντια στην Γερμανία και την ΕΕ αλλά πρώτα απ’ όλα κατά της Κίνας, της ανερχόμενης δεύτερης οικονομικής υπερδύναμης. Το ψευδεπίγραφο “Μπρέττον Γουντς ΙΙ” καταρρέει, για να επιβληθεί βίαια, με οικονομική πίεση, εκβιασμό ή και πόλεμο, κάτω από νέους όρους η αμερικανική ιμπεριαλιστική ηγεμονία στον κόσμο, με την γραμμή “America First”.
Έτσι, όμως, διασπείρεται το χάος παντού, στον υπόλοιπο κόσμο αλλά και στην ίδια την Αμερική.
Ο Τρότσκυ είχε αναλύσει έγκαιρα (βλ. Ευρώπη και Αμερική 1926, Πόλεμος και Τέταρτη Διεθνής 1934 κ.ά) ότι η Αμερική ήταν υποχρεωμένη να στηρίξει την εσωτερική της ισορροπία επιβάλλοντας μια διεθνή ισορροπία. Έτσι, όμως, “συγκεντρώνει τον δυναμίτη όλων των διεθνών αντιφάσεων στα θεμέλιά της”.
Εάν η καπιταλιστική Αμερική στην άνοδό της μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και την αναμφισβήτητη πια εγκαθίδρυσή της στην παγκόσμια ιμπεριαλιστική ηγεμονία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ζητά με απροκάλυπτες ή καλυμμένες επεμβάσεις να στηρίξει την εσωτερική εθνική ισορροπία της σε μια προς όφελός της διεθνή ισορροπία, μια Pax Americana, τώρα βλέπουμε την βλέπουμε να κάνει το εντελώς αντίθετο. Κινείται-τουλάχιστον από μια μερίδα της άρχουσας τάξης της και με εκπρόσωπο τον Τραμπ – να ανατρέψει κάθε ισορροπία στον κόσμο: στην Ασία και τον Ειρηνικό, στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή, στην Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, στην Λατινική Αμερική. Από την επιβολή μιας Pax Americana, η σημερινή γραμμή “America First” σημαίνει “America against the Rest”, Bellum contra Omnes, “Νέα Τάξη” δια του χάους. Μια αντιδραστική ουτοπία, ή, καλλίτερα, μια καταστροφική και αυτοκαταστροφική Δυστοπία.
Ο εξαγριωμένος κι αλαζονικός οικονομικός εθνικισμός των δυνάμεων του αμερικανικού κεφαλαίου που εκπροσωπεί ο ακροδεξιός Τραμπ, η απαίτηση να υποδουλώσει ή να συντρίψει κάθε αντίπαλο κι ανταγωνιστή, δεν εκφράζει μόνο την πρωτοκαθεδρία της Αμερικής αλλά και την αξεπέραστηπαρακμή της.
Η Αμερική ως το υψηλότερο σημείο ανάπτυξης που έφτασε ιστορικά ο παγκόσμιος καπιταλισμός δεν είναι μόνον ο ηγεμόνας του και το κέντρο του. Είναι και το κέντρο της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης και η ακραία έκφραση της ιστορικής παρακμής του παγκόσμιου καπιταλισμού ως κοινωνικού συστήματος και τρόπου παραγωγής.
Ο καπιταλιστικός κόσμος, με τους εμπορικούς και νομισματικούς πολέμους φαίνεται να τεμαχίζεται πάλι από τους οικονομικούς εθνικισμούς, να διαιρείται σε ανταγωνιστικά μπλοκ που ορθώνουν προστατευτικά δασμολογικά τείχη και προχωρούν σε γύρους ανταγωνιστικών υποτιμήσεων των νομισμάτων, όπως στην ζοφερή δεκαετία του 1930.
Μία μεγάλη διαφορά, ανάμεσα σε άλλες, όμως, υπάρχει τώρα σε σχέση με την δεκαετία του ‘30: η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, που προηγήθηκε την περίοδο 1980-2008, έχει εγακαθιδρύσει την ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων διεθνώς, με αποτέλεσμα κάθε νομισματική αναταραχή ή υποτίμηση να μην βελτιώνει την ανταγωνιστική θέση μιας χώρας ή ενός μπλοκ χωρών καθώς προκαλεί άμεσα την φυγή κεφαλαίων σε τεράστια κλίμακα, ρημάζοντας την ίδια την χώρα (Αργεντινή!) και προκαλώντας φοβερές, ανεξέλεγκτες συχνά, διεθνείς αναταράξεις. Με άλλα λόγια, σπέρνει χάος και το επιδεινώνει.
Είναι η ίδια η βαθύτερη διεθνής αλληλοσύνδεση της παγκόσμιας οικονομίας που προκαλεί την ρήξη των εθνικών κρίκων της διεθνούς αλυσίδας -και της ίδιας της αλυσίδας. Σ’ αυτήν την κλιμακούμενη διαλεκτική αλληλεπίδρασης κι αλληλοδιείσδυσης, εναντιοδρομίας , θα έλεγε ο Ηράκλειτος, διεθνικού και εθνικού, η διεθνής αλληλοσύνδεση, ένα σημείο ιστορικής ανάπτυξης χωρίς πια πιστροφή, είναι κυριαρχική.
Η κρίση , η ρήξη ή αποσύνθεση των σχέσεων ανταλλαγής μεταξύ Αμερικής- Κίνας και “αναδυομένων” χωρών, η κατάρρευση του ψευδεπίγραφου “Μπρέττον Γουντς ΙΙ” δεν είναι η πρωταρχική πηγή, το θεμέλιο έδαφος αλλά συνέπεια της παγκόσμιας κρίσης που με την σειρά της αντεπιδρά και την επιδεινώνει. Η θεμελιακή και καθοριστική, σε τελευταία ανάλυση, αντίφαση δεν βρίσκεται στις σχέσεις ανταλλαγής αλλά στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής ( και το εθνικό Κράτος που τις περιφρουρεί και προωθεί) κι οποίες βρίσκονται σε ακραία πια σύγκρουση με τον παγκόσμιο χαρακτήρα των σύγχρονων κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας. Ο κοινωνικός μεταβολισμός (Stoffwechsel) ανθρώπου / Φύσης ασφυκτιά όσο ποτέ πριν μέσα στην ιστορικά ξεπερασμένη, απολιθωμένη καπιταλιστική μορφή οργάνωσής του- ή και καταστρέφεται (Αμαζονία!)
Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει έρθει σε ασυμφιλίωτη σύγκρουση με τις απαιτήσεις της ίδιας της ζωής.
Η αναμέτρηση θα κλιμακωθεί την επόμενη περίοδο σε όλο τον κόσμο, στην Ευρώπη, στην περιοχή, στην χώρα μας. Απαιτείται προετοιμασία, πρόγαρμμα , οργάνωση. Και δεν υπάρχει χρόνος να χαθεί.
Για να υπάρξει μια ελεύθερη, άνευ ορίων άνευ όρων,“ανεμπόδιστη ανάπλαση της διαδικασίας της ζωής - “erweiternde Gestaltung des Lebensprozesses”, όπως έγραφε ο Μαρξ- απαιτείται η ιστορική πράξη της αλλαγής του κόσμου με την παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση, κάτω από την σημαία μιας επαναστατικής Διεθνούς, μιας αναγεννημένης Τέταρτης Διεθνούς που θα ολοκληρώσει το έργο του Οκτώβρη 1917.
Δεν είναι ευχή, δεν είναι αφηρημένη ουτοπία. Είναι η επείγουσα, βαθύτερη απαίτηση της ίδιας της ζωής.
Αύγουστος 2019-5 Σεπτεμβρίου 2019
